مسمومیت غذایی چیست؟ چه علائمی دارد و چگونه درمان می شود؟
بیماری منتقل شده از غذا که معمولا به آن مسمومیت غذایی گفته می‌شود، نتیجه خوردن غذای آلوده، خراب یا سمی است. شایع‌ترین علائم مسمومیت غذایی عبارتند از حالت تهوع، اسهال و استفراغ. مسمومیت غذایی بسیار ناراحت کننده و در عین حال متداول است. طبق منابع معتمد مراکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC)، از هر ۶ آمریکایی ۱ نفر سالانه به نوعی مسمومیت غذایی دچار می‌شود.
-
علائم مسمومیت غذایی
اگر دچار مسمویت غذایی شوید، به احتمال زیاد متوجه خواهید شد. علائم مسمومیت بسته به منبع آن می‌تواند متفاوت باشد. مدت زمان بروز علائم نیز به منبع آلودگی بستگی دارد ولی می‌تواند از ۱ ساعت تا ۲۸ روز متغیر باشد.
موارد شایع مسمومیت غذایی معمولا شامل حداقل ۳ مورد از علائم زیر است:
- درد شکم
- اسهال
- استفراغ
- بی اشتهایی
- تب خفیف
- ضعف
- حالت تهوع
- سر درد
-
علائم خطرناک مسمومیت غذایی عبارتند از:
- اسهال به مدت بیش از ۳ روز
- تب بالاتر از ۵/۱۰۱ درجه فارنهایت
- مشکل در دیدن یا صحبت کردن
- علائم کم آبی شدید شامل خشکی دهان، ادرار کم یا عدم ادرار و بلع دشوار مایعات
- ادرار خونی
-
چه عواملی باعث مسمومیت غذایی می‌شود؟
بیشتر مسمومیت‌های غذایی را می‌توان در یکی از سه عامل اصلی زیر جستجو کرد:
- باکتری‌ها
باکتری‌ها شایع‌ترین علت مسمومیت غذایی هستند. از جمله باکتری‌های خطرناک شامل: اشریشیا کولی، لیستریا و سالمونلا هستند. سالمونلا بزرگ‌ترین عامل موارد شدید مسمومیت غذایی در ایالات متحده است. تخمین زده می‌شود سالانه صد هزار مورد مسمویت غذایی (شامل ۲۰ هزار مورد بستری در بیمارستان) به عفونت سالمونلا مربوط است. کامپیلوباکتر و سی. بوتولونیوم دو باکتری کم‌تر شناخته شده ولی کشنده هستند که ممکن است در غذا باشند.
- انگل‌ها
مسمومیت ناشی از انگل به اندازه مسمومیت غذایی باکتریایی متداول نیست ولی انگل‌های پخش شده در غذا بسیار خطرناک هستند. توکسوپلاسموز انگلی است که اغلب در مسمومیت دیده می‌شود. این انگل معمولا در جعبه‌های بستر گربه پیدا می‌شود. انگل‌ها سال‌ها بدون امکان شناسایی می‌توانند در دستگاه هاضمه انسان زندگی کنند. با این حال، در افراد با سیستم ایمنی ضعیف و زنان باردار، خطر عوارض جانبی جدی وجود دارد.
- ویروس‌ها
مسمومیت غذایی ممکن است توسط ویروس ایجاد شود. نورو ویروس که به آن ویروس نوروالک نیز گرفته می‌شود، سالانه بیش از ۱۹ میلیون مورد مسمومیت ایجاد می‌کند که در موارد نادر می‌تواند کشنده باشد. ساپو ویروس، روتا ویروس و استرو ویروس نیز علائم مشابهی ایجاد می‌کنند ولی کم‌تر شایع‌اند. ویروس هپاتیت A نیز موردی خطرناک است که می‌تواند توسط غذا منتقل شود.
-
غذا چگونه آلوده می‌شود؟
عوامل بیماری‌زا را می‌توان تقریبا در تمام غذاها یافت. ولی، گرمای پخت و پز معمولا عوامل بیماری‌زا در مواد غذایی را قبل از رسیدن به بشقاب از بین می‌برد. غذاهای خام معمولا عامل مسمومیت غذایی هستند زیرا فرآیند پخت و پز را طی نمی‌کنند. گاهی غذا با ارگانیسم‌های موجود در مدفوع تماس پیدا می‌کند. این مساله هنگامی رخ می‌دهد که شخص تهیه کننده غذا دست‌های خود را قبل از پخت و پز به خوبی شستشو ندهد.
-
چه کسانی در معرض ابتلا هستند؟
هرکسی ممکن است دچار مسمومیت غذایی شود. از نظر آماری تقریبا همه افراد حداقل یک بار در زندگی خود دچار مسمومیت می‌شوند. ولی برخی افراد بیش از دیگران در معرض خطر هستند.
- افراد با سیستم ایمنی ضعیف یا دچار بیماری خود ایمنی بیشتر در معرض این خطر و عوارض ناشی از آن هستند.
- زنان باردار به دلیل تغییرات متابولیسم و سیستم گردش خون در دوران بارداری بیشتر در معرض خطر هستند.
افراد مسن نیز بیشتر با مسمومیت غذایی روبرو می‌شوند زیرا سیستم ایمنی آنها ممکن است سریعا به ارگانیسم‌های عفونی پاسخ ندهد.
- کودکان نیز به عنوان جمعیت در معرض خطر در نظر گرفته می‌شوند چون سیستم ایمنی آنها مانند بزرگسالان توسعه پیدا نکرده است. کودکان خردسال به آسانی تحت تأثیر دی هیدراته شدن ناشی از اسهال و استفراغ قرار می‌گیرند.
-
چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک می‌تواند نوع مسمومیت غذایی را با توجه به علائم شما تشخیص دهد. در موارد شدید باید تست خون، مدفوع و آزمایش روی غذایی که خورده‌اید باید انجام شود تا علت مسمومیت غذایی مشخص شود. پزشک همچنین ممکن است از آزمایش ادرار برای ارزیابی میزان کم آب شدن بدن در اثر مسمومیت استفاده کند.
-
مسمومیت غذایی چگونه درمان می‌شود؟
- این بیماری معمولا در خانه درمان می‌شود و اغلب موارد طی ۳ تا ۵ روز برطرف می‌شوند.
- اگر دچار مسمومیت غذایی شدید باید به طور مرتب مایعات مصرف کنید.
- نوشیدنی‌های ورزشی سرشار از الکترولیت می‌تواند در این مورد کمک کننده باشد.
- آبمیوه و آب نارگیل می‌تواند به بازیابی کربوهیدرات و رفع کوفتگی کمک کند.
- از مصرف کافئین که موجب تحریک دستگاه گوارش می‌شود خودداری کنید.
- چای بدون کافئین با گیاهان تسکین دهنده مانند بابونه، نعناع فلفلی و قاصدک ناراحتی معده را آرام می‌کنند.
- داروهای بدون نیاز به نسخه مانند ایمودیوم و پپتو-بیسمول به کنترل اسهال و حالت تهوع کمک می‌کنند. ولی قبل از استفاده از این داروها با پزشک مشورت کنید، جون اسهال و استفراغ واکنش بدن برای پاک کردن سیستم گوارشی از مواد مسموم است.
- در ثانی، استفاده از این داروها ممکن است شدت بیماری را کاسته و باعث شود برای معالجه بیماری احتمالی خود دنبال متخصص نروید. در حالت مسمومیت استراحت نیز بسیار مهم است.
- در موارد مسمومیت شدید ممکن است به مایعات وریدی (IV) برای آب دهی به بدن نیاز باشد. در موارد بدتر، برای بهبود فرد ممکن است بستری شدن طولانی مدت نیاز باشد.
-
رژیم غذایی در زمان مسمومیت
هنگام مسمومیت بهتر است چه غذایی مصرف کنید؟
بهترین کار این است که تا رفع شدن اسهال و استفراغ از خوردن غذاهای جامد دست نگه دارید و با خوردن غذاهای سهل الهضم، نرم و کم‌چرب به رژیم غذایی منظم خود بازگردید. از جمله این غذاها عبارتند از:
- کراکر نمکی
- ژلاتین
- موز
- برنج
- جو دو سر
- سوپ مرغ
- پوره سیب زمینی
- سبزیجات پخته
- نان تست
- نوشابه بدون کافئین (زنجبیلی، آبجو)
- آبمیوه رقیق
- نوشیدنی‌های ورزشی
هنگام مسمومیت مصرف چه غذاهایی مضر است؟
حتی اگر احساس می‌کنید بهتر هستید، برای جلوگیری از ناراحتی شکمی بیشتر، از خوردن غذاهای ضعب الهضم اجتناب کنید. از جمله این غذاها عبارتند از:
- محصولات لبنی، به ویژه شیر و پنیر
- غذاهای چرب
- غذاهای پر ادویه
- غذاهای پر قند
- غذاهای سرخ شده
همچنین باید از کافئین (نوشابه، نوشیدنی‌های انرژی‌زا و قهوه)، الکل و نیکوتین نیز اجتناب نمایید.
اگرچه مسمومیت کاملا ناخوشایند است، اما خبر خوب این است که اکثر افراد طی ۴۸ ساعت کاملا بهبود می‌یابند. مسمومیت غذایی می‌تواند تهدید کننده باشد ولی بسیار به ندرت.
-
چطور می‌توان از مسمومیت غذایی جلوگیری کرد؟
بهترین راه برای جلوگیری از مسمومیت، تهیه غذا به صورت بهداشتی و اجتناب از خوردن هرگونه غذای غیر بهداشتی است.
برخی غذاها به دلیل نحوه تولید و تهیه بیشتر موجب مسمومیت می‌شوند.
گوشت، مرغ، تخم مرغ و صدف ممکن است دارای عوامل عفونی باشند که حین پخت از بین می‌روند. اگر این غذاها به صورت خام مصرف شوند، به درستی پخته نشوند یا دست‌ها و سطوح پس از تماس تمیز نشوند، مسمومیت غذایی ممکن است ایجاد شود.
غذاهای دیگری که ممکن است باعث مسمومیت غذا می‌شوند عبارتند از:
- سوشی و دیگر ماهی‌ها که خام یا نپخته سرو می‌شوند
- گوشت‌های خوراکی و هات داگ که گرم یا پخته نمی‌شوند
- گوشت گاو، که ممکن است حاوی گوشت چندین حیوان باشد
- شیر، پنیر و آبمیوه غیر پاستوریزه
- میوه و سبزیجات خام و نشسته