آشنایی با انواع سازهای موسیقی ایرانی

بهتر است بدانید موسیقی و هنر نواختن صداهای مختلف از زمان انسان‌های اولیه وجود داشته است. آن‌ها با دمیدن در تنه تو خالی درختان، شاخ حیوانات، استخوان توخالی و … از خود صداهای مختلفی در می‌آوردند. بعد از آن به مرور زمان سازهای مختلفی اختراع شدند. در موسیقی ایرانی نیز سازهای مختلفی وجود دارد که به دو دسته تقسیم می‌شوند. ما در این مقاله قصد داریم شما را با انواع سازهای موسیقی ایرانی آشنا کنیم. برای آشنایی با انواع سازهای ایرانی در این مقاله با ما همراه شوید.

 

آشنایی با انواع سازهای موسیقی ایرانی:

همان‌طور که گفتیم سازهای ایرانی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• سازهای موسیقی نواحی ایران
• سازهای موسیقی دستگاهی ایران

 

• تار

این ساز که یکی از اصلی‌ترین سازهای ایرانی است شامل پوست، کاسه طنینی، سیم‌گیر، سرپنجه، خرک، گوشی‌ها، دستان‌ها، شیطانک و دسته است. این ساز یک نوع ساز زهی مضرابی مقید است که از چوب، پوست، استخوان، فلز و زه ساخته شده است و طول آن تقریبا ۹۵ سانتیمتر است.

این ساز از ۶ سیم فلزی تشکیل شده که معمولا هر دو سیم با هم کوک می‌شود و سیم ۵ با سیم‌های اول و دوم و سیم ۶ بم‌تر از آن‌ها کوک می‌شود. نوازنده با کمک زدن مضراب بر روی سیم‌ها موسیقی می‌نوازد.

 

• سه تار

سه تار که یکی از آلات موسیقی ایرانی است و تقریبا شبیه به تار است، تشکیل شده از دسته، صفه‌رو، گوشی‌ها، سین‌گیر، کاسه طنینی، خرک، سرپنجه، دستان‌ها و شیطانک.

 سه تار یک ساز زهی مضرابی مقید است که از چوب، فلز و نخ نایلون یا زه درست شده است. این ساز شامل ۴ سیم فلزی است که ضخامت متفاوتی دارند. نوازنده باید با حرکت دادن سر انگشتان دست چپ خود بر روی دستان‌ها و زدن مضراب موسیقی می‌نوازد. سه تار را می‌توان هم ایستاده و هم نشسته نواخت.

وسعت این ساز ۳ اکتاو است و نت نویسی آن با کلید سل خط دوم است.

 

• سنتور

این ساز که قدیمی‌ترین ساز ایرانی است، اجزای آن شامل صفه‌رو، شیطانک، سیم‌گیر، گوشی‌ها، جعبه صوتی، پل‌ها، خرک و مفتول روی خرک و کلید کوک است. این ساز از خانواده زهی مضرابی مطلق و به شکل یک ذوزنقه متساوی‌الساقین است. جنس این ساز از چوب و فلز است. این ساز را باید به صورت نشسته نواخت. چوبی که برای ساخت این ساز استفاده می‌شود معمولا چوب گردو و فوفل است.

به طور معمول یک سنتور از ۹ خرک سل کوک و ۷۲ سیم تشکیل شده است. نت سنتور معمولا از سه اکتاو بیش‌تر وسعت دارد. و اگر از پوزیسیون چهارم استفاده شود، این پهنا بیش‌تر می‌شود. به طور کلی سنتوری که دارای ۳ پوزیسیون است دارای ۲۷ صدا است. نت نویسی سنتور توسط کلید سل خط دوم است.

سنتور که یکی از انواع سازهای موسیقی ایرانی است، انواع مختلفی دارد مانند سنتور لاکوک، سنتور معمولی سل کوک، سنتور کروماتیک، سنتور باس و سنتور کروماتیک بم

 

• بربط یا عود

این ساز که یکی از انواع سازهای موسیقی ایرانی است، اجزای آن ساز شامل صفه رو، خرک و سیم‌گیر، دسته، شیطانک، سرپنجه، پل و گوشی‌ها است. این ساز ایرانی در زبان عربی عود نامیده می‌شود و از سازهای زهی مضرابی مقید است. از چوب، استخوان و نایلون یا زه ساخته شده است. این ساز از ۱۰ وتر تشکیل شده که دو به دو با هم کوک می‌شوند.

بربط یا عود تقریبا دو اکتاو وسعت دارد و نت نویسی آن با کلید سل از خط دوم و گاهی هم با کلید فا از خط چهارم است.

 

• نی

نی یک ساز بادی قدیمی است که از گیاه نی درست شده و دارای ۶ گره و ۷ بند است و به آن نی هفت بند نیز می‌گویند. با دمیدن هوا به داخل نی و با گذاشتن انگشتان روی سوراخ‌ها و کم و زیاد کردن فشار هوا می‌توان صداهای مختلفی نواخت. وسعت این ساز تقریبا دو اکتاو و نیم است.

نی شامل چهار منطقه صوتی اوج، بم و بم‌تر، غیث و پس غیث است. نت نویسی آن با کلید سل خط دوم است.

 

• قیچک

این ساز نیز که یکی از انواع سازهای موسیقی ایرانی است، شامل دسته، پوست، گوشی‌ها، کاسه، سرپنجه، سیم گیر، شیطانک و خرک است و جزء سازهای زهی آرشه‌ای مقید می‌باشد. این ساز از چوب، فلز و پوست ساخته شده و طول آن حدود ۵۶ سانتی متر است. سیم‌های سوم و چهارم این ساز را می‌توان در مقام مختلف کوک کرد.

وسعت این ساز حدود ۲ اکتاو است. نت نویسی آن آلتو و معمولی توسط کلید سل خط دوم و قیچک باز آن با کلید فا خط چهارم است.

 

• قانون

این ساز نیز یکی از انواع سازهای موسیقی ایرانی است و از پوست، گوشی‌ها، سیم‌گیر، پل، سوتی، پرده گردان، کلید کوک، خرک، صفه‌رو و شیطانک تشکیل شده است. این ساز از دسته سازهای زهی مضرابی مطلق است. از چوب، پوست، فلز، استخان و زه ساخته شده و به شکل ذوزنقه ای قائم الزاویه است. این ساز توسط دو انگشت سبابه هر دو دست که به مضراب مجهز است نواخته می‌شود.

این ساز از ۸۲ وتر از جنس زه و شامل ابریشم روکش‌دار یا نایلون است. برای قسمت بم از وترهای فلزی روکش‌دار استفاده می‌شود.

وسعت این ساز سه اکتاونیم است و نت نویسی آن برای یک اکتاو از کلید فا خط چهارم و با صدای بم است، بقیه نیز با کلید سل خط دوم انجام می‌شود.

 

• دف، دایره، دایره زنگی

دف از انواع سازهای موسیقی ایرانی است و شامل شستی، حلقه‌ها، گل میخ، کمانه و پوست است. دف یک ساز کوبه‌ای و به شکل دایره است و از چوب، پوست و فلز درست شده است. قطر دهانه آن تقریبا ۶۰ سانتی متر و دارای حلقه‌های فلزی به دور جداره ی داخلی آن است.

دایره نیز از خانواده دف و کوچک‌تر از آن است. همچنین دایره زنگی نیز از خانواده دف است که یک کمانه‌ی چوبی دارد و در طول جدار کمانه شکاف‌هایی وجود دارد که در آن‌ها سنج‌های کوچک مضاعفی قرار گرفته است.

 

• کمانچه

این ساز از گوشی‌ها، پایه، دسته، سرپنجه، خرک، شیطانک، سیم‌گیر، کاسه طنینی و پوست تشکیل شده است و از سازهای زهی آرشه‌ای مقید است. این ساز یکی از انواع سازهای موسیقی ایرانی است که از پوست، استخوان، فلز و چوب ساخت شده است. طول آن از پایه فلزی تا صراحی حدود ۷۵ سانتی متر است.

کمانچه دارای ۴ سیم فلزی و با ضخامت متفاوت است و نواختن آن باید به شکل نشسته و ساز به طور عمودی و در دست چپ انجام شود. باید با دست راست و کشیدن آرشه به طور افقی روی سیم‌ها، این ساز را نواخت.

وسعت این ساز تقریبا ۳ اکتاو است و نت نویسی آن با کلید سل خط دوم انجام می‌شود و یک پرده از سازهای مضرابی بالاتر است.

 

• رباب

این ساز از پوست، دسته، سینه، خرک، دستان ها، سرپنجه، گوشی ها، شیطانک، سیم‌گیر و کاسه طنینی تشکیل شده و از سازهای زهی آرشه‌ای مقید است. رباب از چوب، پوست، زه یا نخ نایلون درست شده و یکی از قدیمی‌ترین سازهای موسیقی ایرانی است.

در برخی مناطق، آن را با مضراب و مانند تار می‌نوازند و در برخی دیگر از مناطق، با آرشه و همانند کمانچه نواخته می‌شود. کمانچه شامل ۶ وتر اصلی است که به صورت دوتایی کوک می‌شوند.

وسعت این ساز معمولا ۱ اکتاو و نیم است و نت نویسی آن با کلید سل خط دوم می‌باشد. ولی چون صدا دهی واقعی آن بم‌تر و حدود ۱ اکتاو است، از کلید فا خط چهارم استفاده می‌شود.

 

• تمبک

این ساز که یکی از اصلی‌ترین ساز ایرانی است از تنه، نفیر دهانه ی کوچک و دهانه بزرگ تشکیل شده است و یکی از مشهورترین سازهای موسیقی ایرانی است. نام دیگر آن ضرب و جزء سازهای کوبه‌ای است. این ساز چوب درخت افرا، توت و گردو ساخته می‌شود و در سایزهای مختلفی است.

نت نویسی این ساز در سه حامل است که در ناحیه مرکزی پوست روی خط اول، ناحیه میانی روی خط دوم و ناحیه کناری پوست روی خط سوم قرار دارد.