حساسیت غذایی چیست و چه چیزهایی باعث حساسیت غذایی می‌شود؟

هر ساله میلیون‌ها نفر حساسیت غذایی را گزارش می‌کنند و این عارضه مشکلات جدی برای برخی افراد به وجود می‌آورد. البته واکنش حساسیت به مواد غذایی ممکن است علائم خفیف یا جزئی تا بسیار شدید داشته باشند که در مواردی زندگی فرد را به خطر می‌اندازند. نکته قابل توجه در مورد حساسیت غذایی این است که هیچ درمان دائمی برای این مسئله وجود ندارد. تشخیص زودهنگام و شناسایی راه‌حل‌هایی برای اجتناب از آلرژی تنها اقداماتی هستند که خطر را به طور کامل دفع می‌کنند.

با توجه به اینکه در ایران تقریباً از هر ۴ نفر ۱ مورد مبتلا به آلرژی غذایی است، توصیه می‌کنیم تا انتهای مطلب با ما همراه شوید.

حساسیت غذایی چیست؟

قبل از هر چیزی باید به این مسئله بپردازیم که حساسیت غذایی چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟

سیستم ایمنی بدن با شناسایی سلول‌ها و مواد خودی، هنگام ورود یک میکروب واکنش نشان می‌دهد. گلبول‌های سفید که اصلی‌ترین بخش دستگاه ایمنی هستند، با روش‌های مختلف میکروب‌ها را نابود می‌کنند و آنان را از فعالیت مضر باز می‌دارند. اما ارتباط دستگاه ایمنی با حساسیت چیست؟ به واکنش دستگاه ایمنی به یک ماده غیر مضر،‌ حساسیت گفته می‌شود. زمانی که سیستم ایمنی به مواد غذایی واکنش نشان می‌دهد،‌ حساسیت غذایی رخ می‌دهد.

گاهی ممکن است سال‌ها از یک ماده غذایی خاص استفاده کنیم و هیچ مشکلی نداشته باشیم؛ اما پس از مدتی با واکنش دستگاه ایمنی به این ماده غذایی، دچار واکنش آلرژیک شویم. این آلرژی تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار گرفته و معمولاً‌با ایجاد طیفی از علائم خود را نشان می‌دهد.

عوارض حساسیت غذایی

زمانی که صحبت از حساسیت غذایی می‌شود، همه ما علت آن را ژنتیک و وراثت می‌دانیم. اما هنوز غیر ممکن است که پیش‌بینی کنیم کودک حساسیت را از والدین خود به ارث می‌برد یا خیر؟ همچنین نمی‌توانیم بگوییم زمانی که یک کودک به یک ماده حساسیت دارد، بردار او نیز به همین حساسیت دچار است.

علائم آلرژی غذایی ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد؛ گاهی ممکن است با مصرف یک ماده غذایی، فرد علائم خفیف را مشاهده کند اما این دلیل نمی‌شود که دفعات بعد هم واکنش خفیف باشد! در واقع ممکن است غذایی که یک بار علائم خفیف را به وجود آورده است، دفعه بعدی علائم شدید و خطرناکی را به همراه داشته باشد. شدیدترین واکنش بدن به یک ماده غذایی، شوک آنافیلاکسی است که ممکن است زندگی فرد را به خطر بیاندازد.

شوک آنافیلاکسی به معنای واکنش سیستم گردش خون و قلب است که تمام بدن را درگیر می‌کند. در این حالت فرد دچار افت و کاهش فشار خون، نامنظم شدن ضربان قلب، تنگی نفس و حتی غش می‌شود. معمولاً این شوک چند دقیقه پس از مصرف ماده غذایی بروز پیدا می‌کند و سریعاً به تزریق آدرنالین احتیاج دارد. این نوع واکنش اغلب در کودکان دیده می‌شود.

توجه داشته باشید مشاهده برخی عوارض، حتماً نشانه حساسیت غذایی نیست. فرد ممکن است با خوردن گرده یا برخی مواد روی پوست مواد غذایی با واکنش‌های خفیفی مواجه شود که ناشی از حساسیت نیست. همچنین باید گفت حرارت دادن مواد غذایی تا حد زیادی مواد حساسیت زا را از بین می‌برد.

چه عواملی خطر حساسیت غذایی را افزایش می‌دهند؟

برخی از عواملی که بر شیوع و شدت حساسیت غذایی موثرند عبارتند از:

• سابقه خانوادگی: اگر نشانه‌هایی مثل آسم، اگزما، کهیر یا تب در خانواده شما شایع است، احتمال حساسیت غذایی بیشتر است.
• داشتن حساسیت: اگر به ماده غذایی خاصی حساسیت دارید، احتمال حساسیت به سایر مواد غذایی نیز در شما بیشتر است.
• سن: حساسیت غذایی در کودکان و به خصوص نوزادان شایع‌تر است. با بلوغ سیستم گوارش و عصبی بدن احتمال واکنش آلرژیک به ترکیبات غذایی کاهش پیدا می‌کند؛ به عنوان مثال بسیاری از کودکان به شیر، سویا و تخم مرغ حساسیت دارند که با افزایش سن بهبود می‌یابد.
• تاخیر در استفاده از اپی نفرین برای رفع علائم حساسیت
• سابقه بروز کهیر یا سایر علائم پوستی

تشخیص حساسیت غذایی

همانطور که گفتیم،‌ تشخیص حساسیت غذایی بهترین راه برای پیشگیری از آن است. زمانی که شما بدانید به یک ماده غذایی حساسیت دارید از مصرف آن امتناع می‌کنید و خودتان را درگیر عوارض بعدی آن نمی‌کنید. اما برای تشخیص حساسیت نباید به بروز علائم آن اکتفا کرد؛ چرا که ممکن است علائم شدید باشند و شما را در معرض خطر قرار دهند. پزشک متخصص برای تشخیص حساسیت از راه‌های زیر استفاده می‌کند:

• مشاهده علائم: سابقه داشتن علائم آلرژی غذایی مهم‌ترین عامل برای تشخیص حساسیت می‌باشد.
• سابقه خانوادگی: با در اختیار قرار دادن سوابق خانوادگی خود در مورد حساسیت، پزشک اطلاعات زیادی در مورد احتمال آلرژی غذایی در شما کسب می‌کند.
• معاینه: معاینه دقیق پزشک قادر است احتمال آلرژی را رد یا تایید کند.
• تست پوست: یکی از مطمئن‌ترین روش‌ها برای تشخیص حساسیت غذایی تست پوست است. در این روش مقدار کمی از ماده غذایی مورد نظر را روی پوست ساعد قرار می‌دهند و با سوزن مقدار کمتری از آن را وارد پوست می‌کنند. در صورتی که علائم آلرژی در این ناحیه دیده شود، حساسیت وجود دارد.
• آزمایش خون: در آزمایش خون با اندازه گیری میزان آنتی بادی مربوط به حساسیت، پاسخ ایمنی سنجیده می‌شود. با ارسال نمونه خون به آزمایشگاه، حساسیت خون به غذاهای مختلف بررسی می‌شود.
• حذف و اضافه رژیم غذایی: زمانی که علائم را مشاهده کردید، می‌توانید چند ماده غذایی مشکوک را حذف کنید تا در صورت قطع علائم علت حساسیت را بفهمید.

کدام مواد غذایی باعث بروز آلرژی می‌شوند؟

به طور کلی حدود ۱۶۰ نوع ماده غذایی وجود دارد که می‌توانند باعث ایجاد حساسیت غذایی شوند؛ اما در این میان چند ماده غذایی بیش از سایرین می‌توانند واکنش حساسیت زا ایجاد کنند؛ به طوری که ۹۰ درصد افراد تنها به یک یا چند مورد از این مواد غذایی حساسیت دارند. این غذاها شامل:

• شیر
• ماهی
• تخم مرغ
• فلفل
• غذاهای دریایی
• آجیل
• بادام زمینی
• سویا
• گندم

این مواد غذایی حاوی چند پروتئین مشتق شده هستند که احتمال بروز حساسیت را افزایش می‌دهد. البته بسیاری از افراد ممکن است به مواد غذایی دیگری حساسیت داشته باشند؛‌ به عنوان مثال حساسیت به بادمجان، گوجه فرنگی و انواع ادویه جات به طور متعدد مشاهده می‌شود.

پیشگیری از حساسیت غذایی

• بهترین راه برای اجتناب از ایجاد واکنش‌های خطرزا، پیشگیری از حساسیت غذایی و خودداری از مصرف غذاهایی است که به آنها آلرژی داریم. بعضی غذاها هنگامی که به عنوان جزئی از خوراک‌های خاص مثل رستوران‌ها و سایر محیط‌های اجتماعی استفاده می‌شوند، ممکن است نادیده گرفته شوند. در صورتی که می‌دانید به یک ماده حساسیت غذایی دارید، توصیه می‌کنیم مراحل زیر را انجام دهید:

• غذاها و نوشیدنی‌هایی که حاوی ماده غذایی مورد نظر هستند را بشناسید و برچسب تمام مواد غذایی را مطالعه کنید.

• در صورتی که قبلاً واکنش شدیدی به ماده غذایی دارید، از یک دست بند یا گردن بند پزشکی استفاده کنید تا زمانی که نمی‌توانید ارتباط برقرار کنید تیم پزشکی و سایر افراد از حساسیت شما اطلاع پیدا کنند.

• با پزشک خود در مورد تجویز اپی نفرین یا آدرنالین اورژانسی صحبت کنید؛ چرا که در مواردی ممکن است لازم باشد خودتان این دارو را در شرایط اضطراری تزریق کنید.

• زمان مراجعه به رستوران‌ها خدمتکار یا سرآشپز را از حساسیت غذایی خود آگاه کنید و غذایی سفارش دهید که به آن حساسیت ندارید.

• همیشه مواد غذایی که به آن حساسیت ندارید را همراه داشته باشید تا در شرایط اضطراری لازم نباشد از مواد غذایی مشکوک استفاده کنید.

هنگام بروز حساسیت غذایی چکار باید کرد؟

بروز علائم آلرژیک بعد از خوردن یک ماده غذایی نشانه حساسیت غذایی است. در صورتی که تشخیص داده‌اید به کدام ماده حساسیت دارید، باید از مصرف آن اجتناب کنید. اما در مواردی که نمی‌دانید کدام ماده باعث بروز واکنش آلرژیک شده، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید. افرادی که مبتلا به آلرژی هستند حتماً‌باید محتویات یک ماده غذایی را بخوانند و از غذاهای غیر مجاز اجتناب کنند. همچنین در صورتی که پس از خوردن غذا دچار علائم حساسیت شده‌اید، باید سریعاً خود را به اورژانس برسانید.

چگونه آلرژی غذایی را درمان کنیم؟

تنها راه درمان آلرژی غذایی، تشخیص آلرژی به یک ماده غذایی و پرهیز از آن غذا است. پرهیز از مصرف این مواد غذایی به زبان ساده است اما در عمل دشوار. بسیاری از مواد غذایی فراوری شده ممکن است حاوی مقادیری از مواد آلرژی زا باشند که پرهیز از مصرف آنها به احتیاط زیادی احتیاج دارد. با کمک گرفتن از یک مشاور تغذیه راحت‌تر می‌توانید با حساسیت غذایی کنار بیاید؛ به خصوص زمانی که به یک ماده پر مصرف مثل گندم حساسیت دارید.

کسی نمی‌داند که حساسیت غذایی چقدر طول می‌کشد و چه زمانی بهبود پیدا می‌کند؛ به نظر می‌رسد که آلرژی به شیر، سویا و تخم مرغ به مرور زمان درمان می‌شود. اما حساسیت به بسیاری از غذاها تا آخر عمر باقی می‌ماند. معمولاً کودکانی که به یک ماده غذایی حساسیت دارند با بلوغ خود بهبود را تجربه می‌کنند.

در صورتی که با واکنش شدید حساسیت زا به یک ماده غذایی مواجه شدید، لازم است داروی آدرنالین یا اپی نفرین را تزریق کنید. این دارو با افزایش ضربان قلب به مبارزه با واکنش آلرژیک می‌رود.