آزمایش هورمونی زنانه چیست؟
بدن هر یک از ما میزان مشخصی از هورمون را در گردش خون خود دارد که میزان دقیق آنها عملکرد صحیح بدن را تنظیم میکند. مقدار برخی هورمون‌ها در بدن زنان و مردان متفاوت است و حتی در برخی موارد عملکرد آنها تفاوت‌هایی دارد. تغییر جزئی در هر یک از هورمون‌ها می‌تواند نشانه شروع یک بیماری و حتی عامل یک بیماری باشد. معمولاً متخصصان حساسیت بیشتری روی آزمایش هورمونی زنانه دارند؛ چرا که تغییر در هورمون‌های زنانه شدیدتر است و از اهمیت بیشتری برخوردار است.
برای آشنایی با کاربرد و عملکرد این آزمایش‌های هورمونی زنانه لطفاً تا انتها با ما همراه شوید.
آزمایش هورمونی زنانه چیست؟
علل مختلفی مثل دوران پریود، بارداری، ناباروری، افزایش موهای زائد و … ممکن است باعث شوند تا پزشک آزمایش هورمونی زنانه را تجویز کند. همچنین هورمون‌های مختلفی مثل استروژن،تیروئیدی، پرولاکتین، LH، FSH و … در این آزمایش‌ها اندازه گیری می‌شوند.
از طرفی با افزایش سن سطح هورمون‌ها به طور طبیعی در بدن کاهش پیدا میکند و روی عملکرد بسیاری از بخش‌های بدن تاثیر می‌گذارد. به عنوان مثال هورمون‌ها می‌توانند علائم افزایش سن، کاهش وزن، تغییر خلق و خو و میل جنسی را کنترل کنند. بنابراین پزشک ممکن است با بررسی علائم مختلفی مثل ریزش مو، تغییر خلق و خو، پریودها نامنظم، افسردگی و استرس، پر مویی، ناباروری و … آزمایش هورمونی را توصیه کند.
شرایط انجام آزمایش هورمونی زنانه کمی متفاوت از انواع دیگر آزمایش خون است. به عنوان مثال پزشک ممکن است توصیه کند آزمایش را در روز سوم پریودی انجام دهید. همچنین مددجو ممکن است از داروهای هورمونی استفاده کند که در این صورت نتایج آزمایش باید با احتساب این داروها تفسیر شود.
آزمایش هورمونی زنانه شامل چه چیزهایی می‌شود؟
آزمایش هورمونی زنانه شامل اندازه گیری انواع مختلفی از هورمون‌ها در بدن است که تحت شرایط مختلفی انجام می‌شود. رایج‌ترین هورمونی‌هایی که در آزمایش‌های هورمونی مورد بررسی قرار می‌گیرند شامل: هورمون‌های تیروئیدی (T4، T3، TSH)، FSH، استروژن، پروژسترون، تستوسترون و آنتی مولرین می‌باشند. در ادامه مهم‌ترین انواع آزمایش هورمونی زنانه را بررسی می‌کنیم.
-
تست ذخیره تخمدان
متداول‌ترین آزمایش هورمونی زنانه، تست ذخیره تخمدان است؛ این آزمایش همانطور که از نامش پیداست میزان ذخیره تخمدان را بررسی میکند و به آزمایش AMH نیز معروف است. برای انجام این آزمایش احتیاجی به ناشتا بودن نیست و از آنجایی که مقدار آن تقریباً ثابت است، می‌توان در هر روزی از سیکل پریود آن را انجام داد. این تست علاوه بر بررسی میزان ذخیره فولیکول‌های تخمدان، سونوگرافی واژینال را نیز بررسی میکند.
این آزمایش که با نام تست آنتی مولرین نیز شناخته می‌شود، در موارد نازایی، یائسگی زودرس، تعیین جنسیت جنین، پروسه آی وی اف و فریز تخمک انجام می‌شود.
-
آزمایش هورمونی تخمدان
یکی دیگر از انواع متداول آزمایش هورمونی زنانه، تست هورمون‌های تخمدان است. برای بررسی کامل وضعیت تخمدان لازم است سه هورمون FSH، LH و E2 اندازه گیری شوند. این آزمایش به تست روز سوم پریودی نیز معروف است و حتماً‌باید در این روز انجام شود. معمولاً پزشک این تست را در کنار آزمایش پرولاکتین تجویز میکند و بهتر است برای انجام آن ناشتا باشید.
-
آزمایش پرولاکتین
آزمایش پرولاکتین روی هورمون شیر انجام می‌شود و اغلب در زمان بارداری یا شیردهی انجام می‌شود. البته از کاربردهای دیگر این آزمایش می‌توان به خروج ترشحات مشکوک از پستان، نازایی و بی نظمی پریود نیز اشاره کرد.
از آنجایی که نوسانات و تغییرات هورمون پرولاکتین بسیار حساس است، این هورمون را در شرایط خاص اندازه گیری می‌کنند. به عنوان مثال فرد برای انجام این آزمایش باید در روز خاصی که پزشک تعیین میکند و به صورت ناشتا برای آزمایش اقدام کند.
-
آزمایش استروژن و پروژسترون
مهم‌ترین آزمایش هورمون زنانه به منظور بارداری و درمان ناباروری، تست استروژن و پروژسترون است. این هورمون‌ها در روند تشکیل و ضخامت دیواره رحم و همچنین تکامل تخمک و نهایتاً ایجاد لقاح موثرند. معمولاً پزشک شرایط خاصی را متناسب با شرایط مددجو برای انجام آزمایش در نظر می‌گیرد. البته این آزمایش نیز در اغلب موارد زیر مجموعه آزمایش‌های هورمونی تخمدان قرار می‌گیرد.
-
آزمایش تستوسترون
هورمون مردانه تستوسترون به مقدار کمی برای عملکرد طبیعی بدن، در بدن خانم‌ها نیز ترشح می‌شود. این هورمون برای عملکرد صحیح سیستم تولید مثل ضروری است و اگر میزان آن به مقدار کمی نوسان پیدا کند مشکلاتی ایجاد می‌شود. به عنوان مثال در مواردی مثل پر مویی، تخمدان پلی کیستیک، ریزش مو و … می‌توان به افزایش خارج از کنترل هورمون تستوسترون مشکوک شد. جهت انجام این آزمایش لازم نیست ناشتا باشید.
تفسیر آزمایش هورمونی زنانه
تفسیر دقیق آزمایش هورمونی زنانه تنها از عهده پزشک بر می‌آید؛ چرا که میزان دقیق هر هورمون می‌تواند اطلاعات زیادی در مورد عملکرد بخش‌های مختلف بدن به ما بدهد. ما در این قسمت در زمینه تاثیر نوسانات هر هورمون و مقدار میانگین آن صحبت می‌کنیم.
-
آزمایش استروژن
استروژن نوعی استروئید است که مشمول تشکیل خصوصیات جنسی و ثانویه در زنان می‌باشد. این هورمون یکی از اصلی‌ترین هورمون‌ها در تنظیم چرخه قاعدگی و حفظ بارداری است. علاوه بر این استروژن در رشد پستان‌ها و سلامت رحم نقش دارد. با بررسی این هورمون توسط آزمایش هورمونی زنانه می‌توان به تشخیص موارد زیر کمک کرد:
- تشخیص علت تاخیر در بلوغ
- تشخیص بلوغ زودرس
- تشخیص علت خونریزی غیر طبیعی از واژن
- تشخیص علت ناهنجاری‌های قاعدگی
- بررسی عملکرد تخمدان‌ها
- بررسی رشد فولیکول‌ها قبل از لقاح
- درمان ناباروری و درمان سرطان سینه
-
آزمایش پروژسترون
یکی دیگر از هورمون‌های حائز اهمیت در بانوان، پروژسترون است که نقش اصلی در آمادگی برای بارداری دارد؛ به طوری که با کاهش میزان پروژسترون قاعدگی آغاز می‌شود. میزان پروژسترون در سیکل قاعدگی متغیر است و به منظور تشخیص و درمان علت ناباروری بسیار پرکاربرد می‌باشد. مقدار پروژسترون در آزمایش هورمونی زنانه می‌تواند اطلاعات زیر را در اختیار پزشک قرار دهد:
- علت ناباروری
- نظارت بر فرایند تخمک گذاری
- بررسی سلامت جفت و جنین در طول بارداری
- حفظ بارداری با تجویز پروژسترون
- تشخیص خونریزی غیر طبیعی در رحم
- تشخیص حاملگی خارج رحمی یا سقط جنین
-
آزمایش تستوسترون
آزمایش تستوسترون در زنان به منظور تشخیص برخی اختلالات انجام می‌شود. این هورمون در بدن زنان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و نوسانات غیر عادی آن می‌تواند مشکلات عدیده‌ای برای بدن ایجاد کند. از این آزمایش برای تشخیص موارد زیر استفاده می‌شود:
- کنترل سطح تستوسترون طبیعی
- تشخیص اختلال در هیپوتالاموس یا هیپوفیز
- کمک به تشخیص علت بروز ویژگی‌های جسمی مردانه،رشد موهای زائد، ناباروری و تخمدان پلی کیستیک
-
آزمایش LH و FSH
هورمون‌های FSH و LH توسط هیپوفیز تولید می‌شوند و مستقیماً با باروری مرتبط هستند. این هورمون‌ها باعث تحریک تخمدان و ترشح تخمک در خانم‌ها می‌شوند. در آزمایش هورمونی زنانه با اندازه گیری این هورمون‌ها موارد زیر تشخیص داده می‌شوند:
- ارزیابی باروری
- سلامت اندام‌های تولید مثلی
- ارزیابی عملکرد غده هیپوفیز
- علت قاعدگی‌های نامنظم یا قاعدگی بیش از حد
- ارزیابی علت بلوغ زودرس یا دیررس
- روش درمان ناباروری
-
آزمایش پرولاکتین
هورمون پرولاکتین نیز توسط هیپوفیز تولید و ترشح می‌شود و اصلی‌ترین نقش آن در بدن تحریک تولید شیر مادر است. معمولاً با اولین مک زدن پستان توسط نوزاد تولید پرولاکتین افزایش می‌یابد و شیردهی شروع می‌شود. البته این هورمون به صورت طبیعی و به مقدار کم در بدن زنان و مردان وجود دارد و در حفظ آب بدن و حتی باروری نقش دارد. با اندازه گیری این هورمون می‌توان به تشخیص موارد زیر کمک کرد:
- علت پریود نشدن
- تشخیص سلامت هیپوفیز
- بررسی جریان غیر قابل توضیح شیر مادر
- ترشحات غیر طبیعی از پستان
- ناباروری در بانوان
آزمایش هورمونی زنانه برای موهای زائد
یکی دیگر از کاربردهای آزمایش هورمونی زنانه، بررسی علت رشد غیر طبیعی موهای زائد در برخی نواحی بدن است. خانم‌هایی که در ناحیه صورت، قفسه سینه،کمر یا سایر قسمت‌ها موهای تیره و ضخیم دارند باید از نظر مشکلاتی مثل سندروم تخمدان پلی کیستیک و پرمویی بررسی شوند. در چنین مواردی قبل از درمان بهتر است از آزمایش هورمونی زنانه استفاده کنند تا مشکلات احتمالی را بررسی کنند.
اغلب هیسوتیسم یا پر مویی در زنان به علت سندروم تخمدان پلی کیستیک به وجود می‌آید که همراه با چرخه‌های قاعدگی نامنظم، بروز آکنه، ناباروری و چاقی همراه است. البته به جز هورمون‌های جنسی، ممکن است برخی هورمون‌ها مثل تیروئیدی و فوق کلیوی نیز بر این عارضه تاثیر بگذارند. در هر صورت به منظور تشخیص و درمان بیماری،اولین اقدام پزشک توصیه آزمایش هورمونی زنانه است.
در صورتی که برای تشخیص و درمان یک بیماری به خصوص ناباروری به پزشک مراجعه کردید و پزشک آزمایش هورمونی زنانه را توصیه کرد، بهتر است در مورد این آزمایش احتیاط و دقت زیادی به کار ببرید. انجام آزمایش در زمان درست،انتخاب آزمایشگاه مناسب، تفسیر آزمایش توسط پزشک متخصص و موارد دیگر نقش موثری در نتایج آزمایش ایفا می‌کنند.
- عالی