راهنمای جامع تفسیر آزمایش خون
معمولاً اغلب افراد طبق دستور پزشک به آزمایشگاه مراجعه می‌کنند و زمانی که نتایج آن را تحویل می‌گیرند هیچ اطلاعاتی از آن به دست نمی‌آورند. یک فهرست بلند پایه از فاکتورهای مختلف خون در مقابل شما قرار دارد که ممکن است حتی اگر به زبان انگلیسی نیز مسلط باشید نیز از آنها سر در نیاورید. از طرفی جستجوی عبارات داخل نتیجه آزمایش ممکن است شما را به طور کلی گمراه کند؛ چرا که گوگل فارسی اصلاً یک پزشک خوب نیست. اما اگر مایل باشید تفسیر آزمایش خون خودتان را به راحتی انجام دهید، ما در این مطلب به شما کمک می‌کنیم.
معمولاً فارغ از اینکه اصطلاحات پزشکی چقدر گیج کننده باشند، یک چارچوب کلی برای تفسیر دارند. بنابراین نباید از نتایج آزمایش خون خود بترسید و سعی کنید با تجربه و دانشی که به دست می‌آورید چارچوب کلی را یاد بگیرید. البته تفسیر نهایی آزمایش خون با پزشک است و شما نباید خودسرانه و با توجه به نتایج اولیه آزمایش دارو مصرف کنید.
چرا تفسیر آزمایش خون حائز اهمیت است؟
خون یک سیستم انتقال کامل برای جابجایی مواد مختلف بین اعضای بدن است که دانشمندان آن را مهم‌ترین مایع زیستی می‌دانند. بنابراین با توجه به فاکتورهای مختلفی که داخل خون قرار دارد، می‌توان بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات بدن را از طریق آزمایش خون تشخیص داد؛ حتی برخی بیماری‌ها را راحت‌تر می‌توان به این طریق تشخیص داد. از طرفی روش آزمایش خون راحت‌ترین و ارزان‌ترین روش برای تشخیص بسیاری از بیماری‌هاست.
البته برای تفسیر آزمایش خون خود باید توجه شده باشید که اگر نتیجه آزمایش یکی از فاکتورها در محدوده مشخص شده نبود نباید سریع فکر کنید که یک بیماری گریبان گیر شما خواهد شد. محدوده نرمال آزمایش ممکن است برای هر فرد متفاوت باشد. این محدوده‌ها تحت تاثیر عوامل مختلفی مثل سن، جنسیت، وزن، سابقه بیماری‌ها و داروهای مصرفی قرار دارد.
چگونه نتایج آزمایش را بخوانیم؟
آزمایش‌های خون انواع مختلفی دارند که هر کدام از آنها فاکتورهای متفاوتی را بررسی می‌کنند. برای یک چکاپ روتین و معمولی نمونه خون در سه آزمایش مختلف بررسی میشود:
- شمارش کامل خون یا CBC
- پنل پروفایل چربی
- پنل جامع متابولیک یا CMP
این آزمایشات جداگانه انجام می‌شوند اما برای اینکه نتایج آنها جامع باشد، گزارشات فاکتورهای آنها را در یک ستون ساده به نام Test Name نشان می‌دهند. این آزمایشات اگرچه متفاوت هستند، اما تشخیص رابطه بین نتایج آنها به تفسیر آزمایش خون کمک میکند.
تفسیر انواع آزمایش خون
شمارش کامل خون یا CBC
آزمایش CBC معروف‌ترین آزمایش خون است که تفسیر آن علی رغم ساده بودن از اهمیت زیادی برخوردار است. در این آزمایش ترکیبات الزامی خون مثل گلبول‌های قرمز، سلول‌های خونی، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها شمرده می‌شوند و برای تفسیر آزمایش خون به کار برده می‌شوند. همچنین در این آزمایش پروتئین‌های ضروری و اکسیژن رسان مثل هموگلوبین شمرده و اندازه گیری می‌شوند و هماتوکریت (نسبت گلبول‌های قرمز به پلاسمای خون) سنجیده میشود.
نتایج و تفسیر آزمایش خون CBC به پزشک کمک میکند بسیاری از بیماری‌های مزمن و برخی عفونت‌ها و حساسیت‌ها را تشخیص دهد و حتی بیماری‌هایی مثل سرطان خون یا کم خونی را به سرعت تشخیص دهد.
-
شمارش گلبول‌های سفید
در اغلب گزارش‌های آزمایش خون، ابتدا تعداد گلبول‌های سفید یا WBC در واحد خون نمایش داده میشود. گلبول‌های سفید سلول‌های اصلی سیستم ایمنی بدن هستند و در صورت مواجه با عفونت یا واکنش‌های حساسیت زا افزایش می‌یابند. ۵ نوع گلبول سفید اصلی وجود دارد که اغلب در آزمایش‌ها فهرست می‌شوند.
زیاد بودن تعداد گلبول‌های سفید ممکن است نشانه بیماری قلبی و حتی سکته باشد. مقدار طبیعی گلبول‌های سفید بین ۴۵۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سلول در میکرولیتر است.
-
شمارش گلبول‌های قرمز خون
یکی دیگر از قسمت‌های اصلی تفسیر آزمایش خون، شمارش گلبول‌های قرمز یا سلول‌های اصلی خون است. این سلول‌ها وظیفه رساندن اکسیژن و بسیاری از مواد مغذی به سایر اندام‌ها را بر عهده دارند. بنابراین تعداد کم گلبول قرمز (RBC) می‌تواند نشانه کم آبی بدن، مشکلات کلیه و یا مشکلات قلبی عروقی و خونی باشد. معمولاً تشخیص پزشک از کمبود گلبول قرمز کم خونی، سوء تغذیه، آسیب مغز استخوان یا مشکلات هورمونی (آزمایش هورمونی زنانه) و کلیوی است. با این وجود هر یک از این عوارض محدوده خاص خود را دارند.
از طرفی بالا بودن RBC می‌تواند نشانه غلظت خون یا بیماری کبد چرب باشد. مقدار طبیعی گلبول قرمز ۴.۵ میلیون تا ۵.۹ میلیون سلول در میلی لیتر است که البته به عوامل مختلفی بستگی دارد.
-
تفسیر هموگلوبین، هماتوکریت و …
یکی دیگر از مواردی که در تفسیر آزمایش خون حائز اهمیت است، هماتوکریت و مقدار هموگلوبین است. هموگلوبین حمل کننده اکسیژن در خون و بافت‌هاست و هماتوکریت حجم خونی یا نسبت گلبول قرمز به پلاسما را نشان می‌دهد. هماتوکریت پایین می‌تواند نشانه کم خونی یا سوء تغذیه باشد. بالا بودن هماتوکریت نیز می‌تواند نشانه کم آبی بدن، بیماری‌های کبدی و قلبی باشد. همچنین میزان هموگلوبین با کم خونی ارتباط عکس دارد.
در این بخش از آزمایش میانگین هموگلوبین سلولی و درصد متوسط هموگلوبین (MCH و MCHC) سنجیده میشود. ضمناً MCV یا میانگین حجم هموگلوبین‌ها نیز در تفسیر آزمایش خون حائز اهمیت است. مقدار طبیعی MCH 27.5 تا ۳۳ و رنج MCHC 32 تا ۳۶ است. همچنین رنج طبیعی MCV 80 تا ۹۶ می‌باشد. اختلال در هر یک از این فاکتورها، مشکلات خونی و نقص در هموگلوبین‌ها را نشان می‌دهد.
سطح طبیعی هموگلوبین ۱۴ الی ۱۷.۵ بوده و میزان هماتوکریت در مردان بین ۴۰ تا ۵۰ درصد و در زنان بین ۳۷ تا ۴۵ درصد است.
-
شمارش پلاکت‌ها و میانگین پلاکت‌ها (MPV)
معمولاً بعد از نتایج مذکور، فاکتورهای مربوط به پلاکت‌ها نشان داده میشود. پلاکت‌ها بخش‌هایی از سلول‌های خونی هستند که به انعقاد خون، بهبود زخم‌ها و لخته شدن خون کمک می‌کنند. بنابراین هر گونه اختلال در پلاکت‌ها می‌تواند به اختلال در انعقاد خون و حتی عوارض قلبی منجر شود. به همین دلیل در تفسیر آزمایش خون اهمیت زیادی برای پلاکت‌ها قائل می‌شوند.
طیف طبیعی پلاکت‌ها ۱۵۰ هزار تا ۴۰۰ هزار در میکرولیتر است. تعداد پایین پلاکت‌ها خطر خونریزی بیش از حد را در پی دارد و زمانی که تعداد آنها بالا باشد خطر لخته شدن خون در عروق وجود دارد. علاوه بر این میانگین پلاکت‌ها یا MPV می‌تواند خطر بیماری‌های التهابی، قلبی و عروقی، لوبوس و روماتیسم مفصلی را به پزشک نشان دهد.
پنل متابولیک جامع (CMP)
آزمایش‌های متابولیک جامع تصویر وسیعی از تعادل شیمیایی و سوخت و ساز بدن را نشان می‌دهند که در آن مواد مهم داخل خون اندازه گیری می‌شوند. در این آزمایش تمام فرایندهایی که در بدن اتفاق می‌افتند و روی متابولیسم تاثیر دارند بررسی می‌شوند.
-
اندازه گیری الکترولیت‌ها
اولین بخشی که در تفسیر آزمایش خون CMP حائز اهمیت است، الکترولیت‌ها و مواد معدنی موجود در خون هستند. الکترولیت‌ها در بسیاری از فرایندهای بدن مثل مسیر‌های عصبی، عملکرد عضلات و اسیدیته خون نقش دارند. مهم‌ترین الکترولیت‌هایی که در آزمایش CMP مورد تحلیل قرار می‌گیرد، کلسیم، کلر، منیزیم، بیکربنات، فسفر، پتاسیم و البته سدیم هستند.
- میزان طبیعی کلسیم ۸.۵ تا ۱۰.۲ میلی گرم بر دسی لیتر است.
- میزان طبیعی سدیم ۱۳۵ تا ۱۴۵ میلی اکی والان در لیتر است.
- میزان طبیعی پتاسیم ۳.۵ تا ۵ میلی اکی والان در لیتر است.
- میزان طبیعی کلرید بین ۹۸ تا ۱۰۸ میلی مول بر لیتر است.
- میزان طبیعی بی کربنات ۲۲ تا ۳۰ میلی مول بر لیتر است.
-
اندازه گیری بیلی روبین، آلبومین، کراتینین و اوره
در تفسیر آزمایش خون باید توجه ویژه‌ای به میزان مواد دفعی مثل اوره و کراتینین داشت. علاوه بر این موادی مثل بیلی روبین در صورتی که در خون افزایش بی رویه‌ای داشته باشند، اختلالات زیادی در بدن ایجاد می‌کنند. این مواد ناشی از متابولیسم طبیعی و تجزیه برخی مواد دیگر هستند اما در صورتی که از حدود طبیعی خود خارج شوند می‌توانند بیماری‌های زیادی ایجاد کنند.
- سطح عادی آلبومین ۳.۴ تا ۵.۴ گرم در دسی لیتر است
- سطح عادی اوره ۷ تا ۲۰ میلی گرم در دسی لیتر است
- سطح عادی بیلی روبین کمتر از ۱.۲ میلی گرم بر دسی لیتر است
- اگر در تفسیر آزمایش خون میزان پروتئین‌های خون بیشتر از +۱ باشد باید از آزمایش‌های اختصاصی تر استفاده کرد.
-
آزمایش قند خون
یکی دیگر از قسمت‌هایی که در تفسیر آزمایش خون در اولویت قرار می‌گیرد، بررسی قند خون یا گلوکز است. اغلب قند خون ناشتا اندازه گرفته میشود اما گاهی ممکن است بعد از صبحانه نیز برای اندازه گیری قند اقدام کنند.
گلوکز نوعی قند زیستی در بدن است که به عنوان انرژی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنا بر مصرف عادی گلوکز در بدن، سطح غیر عادی این ماده در خون می‌تواند نمایانگر نوعی دیابت باشد. بنابراین در صورتی که در آزمایش خون سطح گلوکز خارج از محدوده ۶۴ تا ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد، می‌توان احتمال دیابت را بررسی کرد.
پنل لیپید یا چربی
با اینکه چربی خون به عنوان یک فاکتور منفی و مضر در بدن شناخته میشود، اما چربی‌ها نقش مهمی در سوخت و ساز و عملکرد بدن دارند. به همین دلیل در یک آزمایش اختصاصی به نام پنل لیپید یا چربی، سطح انواع چربی‌ها مثل کلسترول‌ها، تری گلیسرید، فسفولیپید و کامپلکس‌های چربی و پروتئین را بررسی می‌کنند. سطح این چربی‌ها ممکن است تحت تاثیر بیماری‌های تیروئید، کبد، خون و حتی مشکلات ژنتیک تغییر پیدا کند.
لیپوپروتئین‌های کم چگال و پر چگال (LDL و HDL) نقش اساسی در حمل چربی‌ها دارند. تنها نکته‌ای که در مورد آنها باید بدانیم، این است که LDL خواص منفی بر جای می‌گذارد و در عروق رسوب میکند. اما HDL قادر است رسوب ایجاد شده در عروق را از بین ببرد.
- سطح طبیعی کلسترول در خون باید کمتر از ۲۰۰ میلی گرم بر دسی لیتر باشد.
- سطح طبعی LDL یا کلسترول کم چگال باید کمتر از ۱۰۰ میلی گرم بر دسی لیتر باشد
- سطح HDL یا کلسترول پر چگال باید بین ۴۰ تا ۵۹ میلی گرم بر دسی لیتر باشد
- سطح تری گلیسرید تا حد زیادی به شرایط فرد بستگی دارد و باید متناسب با HDL باشد.
برای کاهش کلسترول خون توصیه میشود حتما ۱۶ راه برای کاهش کلسترول خون را بخوانید.
اگر نتایج تفسیر آزمایش خون خارج از محدوده طبیعی بود، چه کنیم؟
همانطور که قبلاً هم گفتیم، ما پزشک نیستیم و نباید به سرعت بر اساس یافته‌های خود از طریق تفسیر آزمایش خون نتیجه گیری کنیم و یا حتی تصمیم بگیریم. گاهی ممکن است نتایج بعضی از آزمایش‌ها به دلایل مختلف در یک زمان خاص و به صورت کاذب خارج از محدوده نرمال باشند. بنابراین برای تفسیر آزمایش خون به صورت دقیق‌تر لازم است نوبت پزشک دریافت کنید؛ چندین نوع آزمایش خون اختصاصی‌تر وجود دارد که می‌توانند به پزشک در شناخت عوامل بیماری کمک کنند.
برخی اتفاق‌ها می‌توانند به صورت کاذب نتایج آزمایش خون را با اشتباه مواجه کنند. عوامل زیر می‌توانند بر نتایج آزمایش خون تاثیر بگذارند:
- جنسیت
- سن
- عوارض جانبی داروها
- عفونت تازه درمان شده یا درمان نشده
- استرس
- اشتباه در روند آزمایش
- فعالیت بدنی شدید قبل از آزمایش
- مصرف برخی داروها یا مواد غذایی
در صورتی که برای تفسیر آزمایش خون با مشکل مواجه شدید، بهترین راهکار مراجعه به پزشک است. همچنین باید توجه داشته باشید انواع مختلفی از آزمایش خون با فاکتورهای متفاوت وجود دارند که تنها پزشک قادر به تجویز و تفسیر آنهاست. آزمایش‌هایی که در مورد آنها صحبت کردیم، تنها چند نمونه از آزمایش‌های چکاپ ساده هستند. همچنین شایسته ذکر است که حد طبیعی فاکتورهای خونی در منابع مختلف و تحت شرایط مختلف متفاوت خواهد بود. با این وجود شما می‌توانید با آگاهی از همین آزمایش‌ها بعد از چکاپ ساده، که هر ۶ ماه یکبار باید انجام شود خودتان نتایج آزمایش را تفسیر کنید و در صورت وجود مشکل به پزشک مراجعه کنید.
- عالی