اعتیاد چیست؟
اعتیاد یک وضعیت مغزی پیچیده و مزمن تحت‌تاثیر ژنتیک و محیط است که مشخصات آن مصرف مواد یا انجام کارهای اجباری است که علیرغم پیامدهای مضرشان ادامه می‌یابند.
اعتیاد قبلا و برای مدت طولانی به معنی عادت غیر قابل کنترل استفاده از الکل و سایر مواد مخدر بود. اخیرا مفهوم اعتیاد به رفتارهایی مثل قماربازی و همچنین استفاده از مواد و حتی فعالیت‌های عادی و ضروری مثل ورزش کردن و غذا خوردن نیز گسترش یافته است.
-
انواع اعتیاد
درحالی‌که اعتیاد به مواد اغلب واضح به نظر می‌رسد، اختلاف نظرهایی در مورد این‌که چه موادی واقعا اعتیاد آور هستند وجود دارد.
دستورالعمل‌های فعلی در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که ابزار تشخیصی مورد استفاده برای تشخیص انواع مختلف وضعیت‌های سلامت روانی هستند نشان می‌دهند که اغلب مواد محرک روان از جمله داروها احتمال اعتیاد دارند.
-
اعتیاد و اختلالات استفاده از مواد
اصطلاح اعتیاد برای توصیف رفتارهای اجباری نیاز به مواد مخدر استفاده می‌شود که علیرغم نتایج منفی آن ادامه می‌یابد، ولی توجه به این نکته لازم است که اعتیاد در DSM-5 به عنوان یک تشخیص رسمی در نظر گرفته نمی‌شود.
DSM-5 به جای استفاده از اصطلاح اعتیاد اختلالات استفاده از مواد را طبقه‌بندی می‌کند.
درحالی‌که معیارهای تشخیصی برای هر نوع متفاوت است، DSM-5 این اختلالات را به عنوان الگوی مشکل‌ساز استفاده از مواد مست کننده توصیف می‌کند که منجر به اختلال و پریشانی می‌شوند.
این علائم می‌توانند منجر به اختلال در کنترل، آسیب اجتماعی، استفاده پرخطر، تحمل دارویی و علائم ترک دارو شوند.
اگرچه ممکن است به طور غیررسمی از این شرایط به عنوان اعتیاد یاد شود، پزشک شما به طور رسمی مشکل شما را با نوعی اختلال در مصرف مواد یا یکی از دو اختلال اعتیاد رفتاری که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) به رسمیت شناخته می‌شوند تشخیص می‌دهد.
-
اختلالات استفاده از مواد
اختلالات مختلفی در رابطه با استفاده از مواد در DSM-5 وجود دارد:
- اختلالات مربوط به الکل
- اختلالات مربوط به کافئین
- اختلالات مربوط به حشیش
- اختلالات مربوط به مواد توهم‌زا
- اختلالات مربوط به مواد افیونی
- اختلالات مربوط به مواد آرام‌بخش، خواب‌آور یا ضد اضطراب
- اختلالات مربوط به مواد محرک
- اختلالات مربوط به تنباکو
-
اعتیادهای رفتاری
- اعتیاد به قماربازی
- اعتیاد به بازی‌های اینترنتی
هنوز بحث و اختلافات زیادی در مورد این‌که آیا بسیاری از اعتیادهای رفتاری اعتیاد واقعی هستند یا نه وجود دارد. تحقیقات بیشتری برای روشن شدن این موضوع لازم است. درحالی‌که اعتیاد به خرید، اعتیاد به رابطه جنسی، و اعتیاد به ورزش اغلب به عنوان اعتیادهای رفتاری یاد می‌شوند، DSM-5 این موارد را به عنوان اختلالات مجزا به رسمیت نمی‌شناسد.
-
نشانه‌های اعتیاد
نشانه‌ها و علائم انواع اعتیادها باهم متفاوت هستند، اما برخی از علائم رایج اعتیاد عبارتند از:
- ناتوانی در توقف رفتار
- بروز تغییرات در خلق، اشتها و خواب
- ادامه رفتار علیرغم پیامدهای منفی
- انکار
- شرکت در رفتارهای پرخطر
- داشتن مشغله ذهنی در رابطه با ماده یا رفتار مورد اعتیاد
- مشکلات قانونی و مالی
- از دست دادن علاقه به چیزهایی که قبلا از آنها لذت می‌بردید
- مقدم قرار دادن ماده یا رفتار نسبت به سایر بخش‌های زندگی مثل خانواده، کار و مسئولیت‌های دیگر
- پنهان‌کاری
- مصرف فزاینده یک ماده
- مصرف ماده بیش از مقدار موردنظر
- علائم ترک
-
تعریف ویژگی‌های اعتیاد
تمامی اعتیادها در دو جنبه مشترک هستند:
- رفتار اعتیادی ناسازگار است. رفتار اعتیادی منجر به بروز مشکلاتی برای فرد یا اطرافیان می‌گردد. بنابراین این رفتار به جای کمک به فرد برای کنار آمدن با موقعیت‌ها یا غلبه بر مشکلات، این توانایی‌ها را در فرد تضعیف می‌کند.
- رفتار مداوم است. وقتی افراد معتاد می‌شوند، علیرغم دردسرهای ایجاد شده به رفتارهای اعتیادی خود ادامه می‌دهند. بنابراین زیاده‌روی در برخی آخرهفته‌ها اعتیاد نیست، اگرچه ممکن است مشکلات مختلفی ایجاد کند. اعتیاد با اشتغال مکرر در رفتار مشخص می‌شود.
-
اعتیاد و وابستگی
تشخیص تفاوت بین وابستگی و اعتیاد مهم است. وقتی افراد به یک ماده وابسته می‌شوند به این معنی است که تحمل دارو (Drug tolerance) و ترک دارو (Drug withdrawal) را تجربه می‌کنند.
- تحمل به این معناست که بدن با وجود دارو سازگار شده است به طوری که برای تولید اثرات مشابه به مقدار بیشتری از دارو نیاز دارد.
- علائم ترک در صورتی اتفاق می‌افتد که افراد در صورت کاهش یا توقف ناگهانی مصرف ماده علائم جسمی و روانی خاصی را تجربه کنند.
فرد می‌تواند بدون آن‌که معتاد شود به مواد مخدر وابسته شود، اگرچه این دو اغلب باهم اتفاق می‌افتند. اعتیاد زمانی رخ می‌دهد که افراد علیرغم پیامدهای مضر به صورت اجباری استفاده از دارو را ادامه دهند.
-
تشخیص اعتیاد
تشخیص اعتیاد معمولا نیاز به تشخیص وجود یک مشکل و جستجوی کمک دارد. مصرف مواد همیشه نشانه اعتیاد نیست، اگرچه مصرف مواد مخدر علاوه بر خطر اعتیاد، خطرات بهداشتی و اجتماعی زیادی به همراه دارد.
هنگامی که فردی به این نتیجه رسید که مشکلی وجود دارد و نیاز به کمک دارد، مرحله بعدی معاینه توسط یک متخصص بهداشت و درمان است. این معاینه شامل سوالاتی در مورد رفتارها یا مصرف مواد، معاینه‌ای برای ارزیابی سلامت کلی و تهیه یک برنامه درمانی است که برای اعتیاد خاص آن فرد بهترین نتیجه را داشته باشد.
تشخیص دقیق درباره یک شخص به ماهیت اعتیاد او بستگی دارد. موادی که معمولا می‌توانند موجب اعتیاد شوند عبارتند از:
- الکل
- کوکائین
- مواد توهم‌زا
- مواد قابل استنشاق
- ماریجوانا
- MDMA و سایر داروهای باشگاهی
- متامفتامین
- مواد افیونی
- داروهای تجویزی
- استروئیدها
- تنباکو/ نیکوتین
به دلیل این‌که برخی از مواد پتانسیل ایجاد علائم خطرناک ترک دارو را دارند، دریافت یک تشخیص درست برای دستیابی به بهترین درمان بسیار اهمیت دارد.
-
اگر فکر می‌کنید ممکن است اعتیاد داشته باشید
گذراندن مرحله‌ای از اشتغال به مصرف مواد یا یک رفتار اعتیادآور بدون این‌که فکر کنید معتاد شده‌اید، با این‌که طبیعی نیست، ولی متداول است. این مسئله آنقدر شایع است که اسمی هم برای آن گذاشته‌ا‌ند، مرحله پیش-تعمق.
اگر فکر می‌کنید ممکن است به یک اعتیاد مبتلا شده باشید، احتمالا به مرحله تعمق وارد شده‌اید. این مرحله زمان خوبی برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد ماده یا رفتاری که به آن اشتغال دارید و بیان صادقانه احساس هرگونه علائم اعتیاد است.
در مرحله بعد بسیاری از افراد تصمیم می‌گیرند تغییراتی ایجاد کنند. برای برخی افراد این کار آسان و قابل انجام است. برای بسیاری دیگر حتی ترک رفتارهای اعتیادی می‌تواند منجر به علائم ناخوشایند ترک شده و احساسات ناخوشایندی ایجاد کند که در اثر رفتار اعتیادی آرام یا سرکوب می‌شوند.
اگر این اتفاق رخ دهد یا اگر در حال نوشیدن یا استفاده از مواد مخدری مانند مواد افیونی- غیرقانونی یا تجویز شده، سایر داروهای تجویز شده، محرک‌ها، کوکائین یا متامفتامین بوده‌اید باید سریعا به دنبال کمک پزشکی باشید.
قطع برخی از داروها و سپس بازگشتن به حالت مصرف می‌تواند خطر مصرف بیش از حد (Overdose)، مشکلات روانی یا سایر عوارض تهدید کننده زندگی را در شما افزایش دهد و بنابراین این کار باید تحت نظارت بالینی انجام گیرد.
-
علل گرفتاری در دام اعتیاد
مواد و رفتارها می‌توانند سطح جسمی و روانی بالایی ایجاد کنند. به مرور زمان در افراد تحمل دارویی ایجاد می‌شود به این معنی که نیاز به مقدار بیشتری برای رسیدن به اثرات اولیه یکسان به وجود می‌آید. برخی از عواملی که می‌توانند در اعتیاد نقش داشته باشد به شرح زیر هستند:
- مغز: اعتیاد با گذشت زمان موجب بروز تغییراتی در مدارهای پاداش مغز می‌شود.
- سابقه خانوادگی: اگر اعتیاد در اعضای خانواده شما وجود داشته باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که دچار اعتیاد شوید.
- ژنتیک: تحقیقات نشان داده‌اند که ژنتیک احتمال بروز اعتیاد را افزایش می‌دهد.
- محیط: مواجهه با مواد اعتیادآور، فشار اجتماعی، کمبود حمایت اجتماعی و ضعف مهارت‌های حل مسئله نیز می‌توانند در بروز اعتیاد نقش داشته باشند.
- تعداد دفعات و مدت استفاده: با مصرف بیشتر یک ماده احتمال اعتیاد به آن ماده افزایش می‌یابد.
بروز اعتیاد زمان می‌برد. امکان ندارد فردی پس از یک بار مصرف مواد معتاد شود، اگرچه احتمال بروز مشکلات روانی یا مرگ در اثر مصرف بیش از حد یا مشکلات دیگر پس از یک بار مصرف برخی مواد وجود دارد.