سونوگرافی چیست؟ برای چه کاری استفاده میشود؟

یکی از مهم‌ترین تکنولوژی‌هایی که توانست علم پزشکی را پیشرفت‌های قابل توجه همراه کند، تکنولوژی تصویر برداری بود. روش‌های مختلفی از تصویربرداری توسط متخصصان علم پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد که برای تشخیص چندین بیماری مختلف کاربرد دارند. سونوگرافی یکی پرکاربردترین دستگاه‌های تصویربرداری پزشکی است که به تشخیص بیماری‌های مختلف کمک می‌کند. از آنجایی که سونوگرافی بدون تهاجم و عوارض است، می‌توان آن را به عنوان مهم‌ترین ابزار تشخیص برخی بیماری‌ها دانست.

سونوگرافی چیست؟

سونوگرافی نوعی تست تصویربرداری است که از امواج فرا صوت برای ایجاد تصاویری از اندام‌ها، بافت‌ها و قسمت‌های مختلف بدن استفاده می‌کند. برخلاف رادیولوژی، سونوگرافی از هیچ گونه اشعه مضری استفاده نمی‌کند و به بافت‌های بدن آسیب وارد نمی‌کند. علاوه بر این سونوگرافی قادر است بافت‌های متحرک بدن نیز تصویربرداری کند و حتی ضربان قلب یا جریان خون در رگ‌های خونی را نشان دهد.

انواع سونوگرافی در دو دسته آزمایش بارداری و تشخیصی دسته بندی می‌شوند. سونوگرافی‌های بارداری برای بررسی و معاینه جنین مورد استفاده قرار می‌گیرند و اطلاعاتی در مورد رشد و سلامت نوزاد به ما می‌دهند. اما سونوگرافی تشخیصی برای بررسی سلامت و وضعیت قسمت‌های داخلی بدن به کار می‌رود. بسیاری از اندام‌های بدن را می‌توان با سونوگرافی بررسی کرد و انواع اختلالات و بیماری‌ها را در آنها تشخیص داد.

تاریخچه سونوگرافی

اختراع دستگاه سونوگرافی ابتدا با الگو گرفتن از خفاش انجام شد. دانشمند ایتالیایی که روی پرواز خفاش‌ها در شب و برخورد نکردن آنها با موانع تحقیق می کرد،‌ متوجه شد این خفاش‌ها به جای استفاده از نور، از امواج صوتی برای پیدا کردن مسیر خود استفاده می‌کنند. این امواج توسط خود خفاش تولید می‌شوند و از آنجایی که فراصوت هستند توسط انسان تشخیص داده نمی‌شوند.

سپس استفاده از امواج فراصوت در صنایع نظامی مثل پیدا کردن زیردریایی و کشتی‌ها پیشرفت کرد و به در تکنولوژی سونوگرافی به کار برده شد. با پیشرفت تکنولوژی استفاده دقیق از امواج اولتراسوند امکان پذیر شد و انواع مختلفی از دستگاه‌های سونوگرافی به علم پزشکی ارائه گردید.

از سونوگرافی برای چه کاری استفاده می‌شود؟

همانطور که گفتیم سونوگرافی انواع مختلفی دارد که هر کدام از آنها کاربردهای متفاوتی ارائه می‌کنند.  اغلب افراد سونوگرافی را با دریافت اطلاعات از جنین می‌شناسند و تصور می‌کنند که تنها برای دوره بارداری کاربرد دارد. در صورتی که سونوگرافی برای تشخیص سلامت یا اختلال بسیاری از اندام‌های بدن کاربرد دارد. از سونوگرافی می‌توان برای موارد زیر استفاده کرد:

• تایید بارداری
• بررسی تعداد جنین‌ها در رحم
• بررسی موقعیت، وضعیت و اندازه جنین
• تخمین سن بارداری
• بررسی نقایص مادرزادی در مغز، نخاع، قلب و سایر قسمت‌های بدن جنین
• بررسی سرعت و سطح جریان خون
• بررسی ساختار قلب
• بررسی انسداد کیسه صفرا
• بررسی غده تیروئید
• بررسی سلامت غدد لنفاوی
• تشخیص بیماری‌های متابولیک استخوان
• بررسی ناهنجاری‌های شکم و کلیه‌ها
• بررسی غده پروستات
• بررسی سلامت تخمدان‌ها و رحم برای تشخیص تخمدان پلی کیستیک
• تشخیص مشکلات مثانه و کبد
• آزمایش توده‌های پستانی

این موارد تنها بخشی از کاربردهای سونوگرافی در علم پزشکی بودند و متخصصان قادرند با انواع دستگاه‌های سونوگرافی کاربردهای بیشتری را نیز ارائه کنند.

اگر دچار مشکلات تخمدان و رحم هستید علاوه بر سونوگرافی بررسی سلامت تخمدان ها باید آزمایش هورمونی زنانه هم دهید.

چه زمانی سونوگرافی تجویز می‌شود؟

سونوگرافی در واقع یک روش برای کمک به معاینه و بررسی فیزیکی بیمار است و در مواقعی که معاینه فیزیکی غیر ممکن است توصیه می‌شود. در کنار این روش، تکنیک‌های تصویربرداری دیگری مثل ام آر آی، سی تی اسکن و رادیوگرافی نیز وجود دارد که پزشک می‌تواند به صلاحدید خود از یک یا چند مورد آنها استفاده کند. اما با توجه به این که سونوگرافی عارضه خاصی ندارد،‌ اغلب متخصصان ترجیحاً این روش را توصیه می‌کنند.

مزایای سونوگرافی

برخی روش‌های تصویربرداری مثل رادیولوژی به دلیل استفاده از اشعه‌ها و مواد مضر کاربردهای کمی دارند و تنها سونوگرافی است که می‌تواند جای خالی این روش‌ها را پر کند. به عنوان مثال تکنیک رادیولوژی به هیچ عنوان در بارداری مورد استفاده قرار نمی‌گیرد؛ چرا که در مواردی دیده شده استفاده از اشعه باعث نارسایی جنین و ایجاد مشکلاتی می‌شود. تکنیک سونوگرافی به دلیل استفاده از امواج ایمن فراصوت، هیچ خطری برای خانم‌های باردار، جنین یا سایر افراد ندارد.

علاوه بر این سونوگرافی قادر است ساختارهای پیچیده در تمام بدن را مورد شناسایی قرار داده و یک تصویر کلی اما واضح از آن به ما ارائه کند. به طوری که سونوگرافی برخی کم و کاست‌های روش رادیولوژی مثل عدم تصویر برداری از بافت‌های نرم کبد، طحال و کلیه را نیز رفع نموده است.

با وجود تمام این مزایا، هزینه سونوگرافی از سایر روش‌های تصویر برداری کمتر است. با این حال در بسیاری از موارد ممکن است به روش دیگری برای تصویربرداری احتیاج داشته باشیم و نمی‌توان در هر آزمایش تشخیصی از سونوگرافی استفاده کرد.

معرفی انواع سونوگرافی

همانطور که گفتیم سونوگرافی با اهداف مختلف و گاهاً با  تکنولوژی‌های متفاوت انجام می‌شود. برای آشنایی با انواع سونوگرافی به این بخش توجه فرمایید:

• سونوگرافی حاملگی:

سونوگرافی در دوران بارداری با هدف بررسی سلامت مادر و چنین انجام می‌شود و قادر است تصویر اعضای مختلف بدن جنین را نشان دهد. همچنین ضربان قلب، میزان رشد و جنسیت جنین نیز با این روش مشخص می‌شود.

• سونوگرافی nt:

سونوگرافی nt یکی از رایج‌ترین آزمایشات در پایان سه ماهه نخست بارداری است که در تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی به پزشک کمک می‌کند. این تصویربرداری بر ناحیه کوچکی از پشت گردن جنین تمرکز می‌کند و اختلالاتی مثل سندروم داون را تشخیص می‌دهد. البته برای تایید نتایج این نوع سونو،‌لازم است برخی آزمایشات دیگر نیز انجام شود.

• سونوگرافی سه بعدی:

در دوران بارداری امکان استفاده از سونوگرافی سه بعدی نیز وجود دارد که مزایای بیشتری دارد. این نوع سونوگرافی تصویر واضح‌تری از جنین و دستگاه تناسلی مادر ارائه می‌کند و قادر است در روزهای اولیه نیز بارداری را تشخیص دهد. اغلب هدف از استفاده از این سونوگرافی بررسی ناهنجاری‌ها و آزمایش غربالگری جنین است.

• سونوگرافی داپلر خون:

یک روش تصویربرداری برای نمایش حرکت خون است که به پزشک کمک می‌کند اطلاعاتی مثل لخته شدن خون،‌نارسایی عروقی، بیماری‌های مادرزادی، نقص دریچه قلب و … را تشخیص دهد.

• سونوگرافی داپلر بیضه:

این تصویر برداری به منظور تشخیص اختلالات در بیضه‌های مردان کاربرد دارد. با این تصویربرداری می‌توان مواردی مثل علت التهاب و درد، تشخیص توده‌های سرطانی، تشخیص آسیب‌های فیزیکی و تشخیص پیچش بیضه‌ها را بررسی کرد.

• سونوگرافی تیروئید:

با سونوگرافی تیروئید بیماری‌ها و ناهنجاری‌های غذه تیروئید مثل سرطان، التهاب یا بیش فعالی را تشخیص می‌دهند.

• سونوگرافی شکم:

زمانی که یک درد غیر قابل تشخیص در ناحیه شکم وجود دارد، از اندام‌های مختلف شکم تصویربرداری می‌کنند تا علت درد مشخص شود. سونوگرافی کبد، طحال، کیسه صفرا، کلیه، مثانه و روده با این هدف انجام می‌شود.

• سونوگرافی رکتال و واژینال:

در برخی موارد لازم است از داخل حفره‌های بدن مثل واژن و روده تصاویر واضح تهیه کنند. در این موارد با دستگاه مخصوصی سونوگرافی داخلی انجام می‌دهند تقریباً‌ تمام ناهنجاری‌ها و اختلالات این سیستم‌ها را بررسی می‌کنند.

این موارد مهم‌ترین انواع تصویربرداری ما فوق صوت بودند؛ البته کاربردها و انواع سونوگرافی با توجه به علم رو به رشد پزشکی بسیار بیشتر از این هاست.

محدودیت‌های سونوگرافی

سونوگرافی به یک ابزار تشخیصی قدرتمند تبدیل شده است که البته هنوز محدودیت‌های دارد. به عنوان مثال امواج فراصوت به خوبی از هوا یا استخوان عبور نمی‌کنند و در بخش‌هایی که با استخوان متراکم پوشیده‌ شده‌اند (مثل مغز و ریه) عملکرد دقیقی ندارند. به همین دلیل اغلب پزشک برای بررسی این نواحی از بدن تست‌های دیگری مثل سی تی اسکن یا رادیوگرافی را توصیه می‌کند.

اما در مورد دسترسی به سونوگرافی باید گفت که این دستگاه تقریباً در تمام شهرهای ایران موجود است و در کمترین زمان در دسترس مددجویان قرار دارد.

قبل از سونوگرافی چه نکاتی باید رعایت کرد؟

آزمایشات سونوگرافی به آمادگی چندانی احتیاج ندارد و بسیار ساده است. اما در برخی موارد لازم است نکاتی را رعایت کنید که شامل:

• برای آزمایش سونوگرافی در برخی نواحی بدن مثل کیسه صفرا لازم است از چند ساعت قبل از سونوگرافی خوردن و آشامیدن مواد غذایی را قطع کنید.
• برای انجام برخی سونوگرافی‌ها مثل سونو لگن لازم است مثانه شما پر باشد؛‌در این موارد نوشیدن مقدار زیاد آب و عدم تخلیه ادرار تا بعد از انجام آزمایش به فرد توصیه می‌شود.
• سونوگرافی در کودکان با ملاحظات خاصی انجام می‌شود و پزشک در شرایط خاصی از این روش استفاده می‌کند.

عوارض و خطرات سونوگرافی

آزمایش سونوگرافی یک روش تصویربرداری بدون درد و که بدون هیچ مشکل و پیچیدگی خاصی انجام می‌شود. بسیاری ممکن است تصور کنند امواج فراصوت سونوگرافی ممکن است آسیب زا باشند. این آزمایش از روی پوست انجام می‌شود و هیچ عارضه خاصی بر روی پوست بر جای نمی‌گذارد؛ البته تکنیسین از یک ژل مخصوص برای جلوگیری از آسیب به پوست استفاده می‌کند. همچنین تمام اعضای داخلی بدن در مقابل این امواج ایمن هستند و مشکل خاصی به وجود نمی‌آورند.

در صورتی که بعد از سونوگرافی احساس ناخوشایندی داشتید یا عارضه خاصی مشاهده کردید بهتر است در اسرع وقت با پزشک خود ارتباط برقرار نمایید.

همانطور که متوجه شدید، سونوگرافی یک روش دقیق برای تشخیص عوارض و بیماری‌های مختلف در بدن است. اما برای اینکه بتوانید واضح‌ترین تصاویر را تهیه کنید و دچار اشتباه در آزمایش نشوید،‌ لازم است با همکاری متخصص سونوگرافی، بهترین دستگاه و کلینیک را انتخاب کنید.

۱۰۰%

• عالی