هر آنچه باید در رابطه با آنتی بیوتیک ها بدانید: موارد و نحوه مصرف و عوارض جانبی
آنتی بیوتیک که به آنها آنتی باکتری نیز گفته میشود، داروهایی هستند که باکتریها را از بین برده و یا رشد آنها را کند میکنند.
آنتی بیوتیک شامل تعداد زیادی از داروها هستند و برای درمان بیماریهای ناشی از باکتریها استفاده میشوند. این داروها قادر به درمان بیماریهای ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا نیستند.
در این مطلب خواهیم دید که آنتی بیوتیکها چه هستند؟ چگونه اثر میکنند؟ عوارض جانبی آنها چیست؟ و مقاومت آنتیبیوتیکی به چه اندازه است؟
آنتی بیوتیک چیست؟
آنتی بیوتیک دارویی مؤثر برای درمان برخی عفونتهاست و اگر به درستی مصرف شود، میتواند جان انسانها را نجات دهد.
در شرایط عادی قبل از اینکه باکتری تکثیر شود و علائم بیماری را ایجاد کند، سیستم ایمنی بدن قادر است آن را از بین ببرد.
گلبولهای سفید خون به باکتریهای مضر حمله میکنند و اگر علائم بیماری شروع شده باشد قادرند با بیماری مبارزه کرده و عفونت را سرکوب کنند.
در مواقعی که تعداد باکتریهای مضر خیلی زیاد باشد و سیستم ایمنی نتواند از پس آنها برآید، آنتیبیوتیک به میدان میآیند.
اولین آنتیبیوتیکی که انسان استفاده کرد، پنیسیلین بود. آنتیبیوتیکای مانند آمپی سیلین و آموکسی سیلین و پنیسیلین-جی، که پایه همهی آنها پنی سیلین است، هنوز برای درمان برخی بیماریها استفاده میشوند.
برخی آنتی بیوتیک مدرن نیز در دسترس هستند و در بسیاری کشورها فقط با نسخه پزشک میتوان آنها را تهیه کرد. آنتی بیوتیک موضعی مانند: کرمها و پمادها به صورت بدون نسخه در دسترس هستند.
مقاومت آنتی بیوتیک ها چقدر است؟
برخی متخصصان حوزه سلامت در مورد مصرف بیش از حد آنتیبیوتیک اظهار نگرانی کردهاند و به اعتقاد آنها استفاده بیش از حد، موجب افزایش موارد ابتلا به عفونتهای باکتریایی شده، که به درمان با داروهای آنتی بیوتیک مقاوم هستند.
به گفته مرکز کنترل بیماریها (CDC) استفاده بیش از حد مجاز از آنتیبیوتیک در بیماران سرپایی، تبدیل به معضل شده است.
آنتی بیوتیک چگونه اثر می کنند؟
انواع مختلفی از آنتیبیوتیک وجود دارند که هر کدام به یکی از دو روش زیر عمل میکند.
آنتیبیوتیک ضد باکتری مانند: پنی سیلین، باکتریها را میکشند. این داروها در تشکیل دیواره سلولی باکتری و یا محتوای اصلی آن تداخل ایجاد میکنند.
آنتی بیوتیک استاتیک از تکثیر باکتریها جلوگیری میکنند.
کاربرد آنتی بیوتیک
پزشک آنتیبیوتیک را برای درمان عفونتهای باکتریایی تجویز میکند و این داروها تاثیری بر ویروسها ندارند. پس خیلی مهم است که پزشک به درستی تشخیص دهد که آیا عفونت باکتریایی است یا ویروسی.
ویروسها اغلب دستگاه تنفسی فوقانی را درگیر میکنند، مانند: سرماخوردگی معمولی و آنفولانزا و آنتیبیوتیک کمکی به درمان آنها نمیکنند.
اگر افراد از آنتیبیوتیک به مقدار بیش از اندازه و یا نابجا استفاده کنند، باکتریها نسبت به آنها مقاوم میشوند، یعنی اثرگذاری دارو بر آن نوع خاص باکتری کم میشود. برخی آنتیبیوتیک بر باکتریهای هوازی و برخی دیگر بر نوع بیهوازی آنها اثر میکنند. باکتریهای هوازی برای زنده ماندن به اکسیژن نیاز دارند و باکتریهای بیهوازی نه.
گاهی آنتیبیوتیک برای پیشگیری از عفونت تجویز میشوند و نه برای درمان. مثلاً قبل از جراحی. این کاربرد پیشگیرانهی آنتیبیوتیک معمولاً قبل از جراحیهای روده و ارتوپدی انجام میشود.
عوارض جانبی آنتی بیوتیک ها
عوارض جانبی زیر با مصرف آنتیبیوتیک شایع هستند:
- اسهال
- تهوع
- استفراغ
- براش
- رودل
- در مصرف برخی آنتیبیوتیک و یا مصرف طولانی مدت آنها، عفونتهای قارچی دهان، دستگاه گوارش و واژن دیده میشود.
عوارض کمتر شایع آنتی بیوتیک عبارتند از:
- تشکیل سنگهای کلیه: با مصرف سولفونامیدها
- تشکیل لختههای خون: با مصرف برخی سفالوسفورینها
- حساسیت به نور خورشید: با مصرف تتراسایکلینها
- کری با مصرف اریترومایسین و آمینوگلیکوزیدها
- برخی افراد مخصوصاً افراد مسن ممکن است دچار التهاب روده و اسهال خونی شدید شوند.
آلرژی
برخی افراد ممکن است واکنشهای آلرژیک به آنتیبیوتیک نشان دهند، مخصوصاً نسبت به پنی سیلین. این عوارض شامل راش، تورم زبان و صورت و تنفس سخت است. واکنشهای آلرژیک ممکن است بلافاصله بعد از مواجهه با دارو و یا با تاخیر بروز پیدا کنند. در صورت داشتن آلرژی به آنتیبیوتیک باید حتماً به پزشک اطلاع دهید.
گاهی این واکنشها خیلی شدید شده و ممکن است کشنده باشند که به آنها واکنشهای آنافیلاکتیک گفته میشود.
افرادی که نارسایی کبد و کلیه دارند در مصرف آنتیبیوتیک باید بسیار محتاط باشند. ممکن است پزشک در تعیین نوع و دوز آنتیبیوتیک این افراد تغییراتی ایجاد کند.
زنان باردار و شیرده نیز باید با پزشک خود برای انتخاب کمخطرترین نوع آنتیبیوتیک مشورت کنند.
تداخلات دارویی
افرادی که در حال مصرف آنتیبیوتیک هستند، نباید بدون اجازهی پزشک دارو و یا گیاه دارویی دیگری استفاده کنند. برخی داروهای بدون نسخه نیز ممکن است با آنتیبیوتیک تداخل کنند.
به اعتقاد برخی پزشکان، آنتیبیوتیک اثر داروهای خوراکی ضد بارداری را کم میکنند، ولی تحقیقات این موضوع را تایید نمیکنند. با این حال افراد باید بدانند که اگر دچار اسهال و استفراغ هستند، اثربخشی داروی ضد بارداری آنها کمتر میشود.
نحوه مصرف آنتی بیوتیک
آنتیبیوتیک به صورت خوراکی مصرف میشوند و گاهی پزشک میتواند آنها را به بدن بیمار تزریق کرده و یا حتی مستقیم روی موضع دچار عفونت استفاده کند.
آنتیبیوتیک در همان ساعات اولیه مبارزه با عفونت را آغاز میکنند. یادتان باشد دورهی درمان را کامل کنید، تا مانع از برگشت دوباره عفونت شوید. اگر قبل از اتمام دورهی مصرف، دارو را قطع کنید به احتمال زیاد باکتریها در مقابل درمانهای بعدی مقاوم خواهند شد.
حتی اگر علائم بهبودی را مشاهده کردید مصرف دارو را متوقف نکرده و دوره درمان را کامل کنید.
برخی آنتیبیوتیک را نباید با مواد غذایی خاصی مصرف کرد. برخی را باید با معده خالی و یک ساعت قبل از غذا و یا دو ساعت بعد از آن میل کرد.
همزمان با مصرف مترونیدازول نباید الکل مصرف کرد و هنگام مصرف تتراسایکلین، مصرف لبنیات مجاز نیست، چرا که لبنیات مانع از جذب تتراسایکلین میشود.
همیشه دستورالعمل مصرف دارو را مطالعه کنید.