فیزیوتراپی چیست و چه کمکی به درد می کند؟

فیزیوتراپی یا Physical Therapy) PT) :

فیزیوتراپی، نوعی توانبخشی است که شامل تمرینات و درمان دستی بدن می‌شود.

این درمان می‌تواند عملکرد مفصل و عضله را بهبود بخشد و افراد را در بهتر ایستادن، تعادل داشتن، راه رفتن و بالا رفتن از پله، یاری کند.

تکنیک‌های فیزیوتراپی شامل موارد زیر می‌شوند:

• تمرینات دامنه حرکتی
• تمرینات تقویت عضله
• تمرینات تعادل و هماهنگی
• تمرینات حرکتی (راه رفتن)
• تمرینات آمادگی جسمانی
• تمرینات انتقال
• استفاده از میز شیبدار (تیلت)

تمرینات دامنه‌ حرکتی

دامنه‌ حرکتی معمولا پس از ضربه یا استراحت طولانی‌مدت در بستر، محدود می‌شود. محدودیت دامنه‌ حرکتی می‌تواند باعث ایجاد درد، اختلال در توانایی عملکرد، افزایش خطر فرسودگی پوست (تجزیه پوست) و زخم‌بستر شود.

دامنه‌ حرکتی به طور طبیعی با افزایش سن کاهش می‌یابد؛ گرچه معمولا این کاهش باعث نمی‌شود که افراد مسن سالم نتوانند از خودشان مراقبت کنند.

قبل از شروع درمان، درمانگر دامنه‌ حرکتی را با وسلیه‌ای به نام گونیامتر، ارزیابی می‌کند، وسیله‌ای که بزرگ‌ترین زاویه‌ای که مفصل می‌تواند در آن حرکت کند را اندازه‌گیری می‌کند.

درمانگر همچنین مشخص می‌کند که محدود شدن حرکت، ناشی از سفتی عضلات است یا از کوتاهی لیگامنت‌ها ‌و تاندون‌ها. اگر ناشی از سفتی عضلات باشد، مفصل ممکن است با شدت بیشتری کشیده شود و اگر ناشی از کوتاهی لیگامنت‌ها یا تاندون‌ها باشد، کشش آهسته صورت می‌گیرد.

اما گاهی قبل از پیشرفت احتمالی توسط تمرینات دامنه‌ حرکتی، جراحی لازم است. کشش معمولا هنگامی که بافت‌ها گرم شده باشند، بیشترین تاثیر و کمترین درد را دارد. پس ممکن است درمانگر ابتدا فرآیند گرم کردن را انجام دهد.

تمرینات دامنه‌ حرکتی سه نوع دارند:

1. تمرینات فعال: این نوع از تمرینات برای افرادی است که تمرینات مربوط به عضلات و مفاصل را می‌توانند بدون نیاز به کمک انجام دهند. این افراد خودشان باید اعضای بدنشان را حرکت دهند.
2. تمرینات فعال با کمک: این نوع از تمرینات برای افرادی است که با کمی کمک می‌توانند عضلات خود را حرکت دهند، یا کسانی که می‌توانند مفصلشان را حرکت دهند اما حین حرکت، احساس درد می‌کنند. این افراد اعضای بدنشان را خودشان حرکت می‌دهند اما درمانگر هم در انجام این کار، با دست یا کش یا سایر لوازم به آنها کمک می‌کند.
3. تمرینات غیرفعال: این نوع از تمرینات برای افرادی است که نمی‌توانند به طور فعال در انجام تمرینات مشارکت کنند. نیاز به هیچ تلاشی از جانب آنها نیست. درمانگر اعضای بدن آنها را حرکت می‌دهد.

تمرینات دامنه‌ حرکتی فعال با کمک و غیرفعال، جهت جلوگیری از آسیب، بسیار آرام انجام می‌شوند. هرچند بروز برخی از ناراحتی‌ها ممکن است اجتناب‌ناپذیر باشد.

برای افزایش دامنه‌ حرکتی، درمانگر باید مفصل آسیب‌دیده را بیشتر از حد درد حرکت دهد؛ ولی این حرکت نباید موجب درد مضاعف شود (دردی که پس از اتمام حرکت نیز ادامه داشته باشد)؛ کشش متوسط مداوم، موثرتر از کشش پرفشار لحظه‌ای است.

• تمرینات تقویت عضله

بسیاری از انواع تمرینات موجب تقویت عضله می‌شوند که در تمام آن‌ها، از افزایش تدریجی مقاومت عضلانی استفاده می‌شود.

هنگامی که عضله خیلی ضعیف باشد، حرکت در خلاف نیروی جاذبه به تنهایی کافیست.

به موازات افزایش قدرت عضله، مقاومت عضلانی نیز با استفاده از کش و یا وزنه‌ها، به طور تدریجی افزایش می‌یابد. به این ترتیب، اندازه (حجم) و قدرت عضله بیشتر شده و استقامت بهبود پیدا می‌کند.

• تمرینات تعادل و هماهنگی

این تمرینات می‌توانند به افرادی کمک کنند که معمولا به دلیل ضربه یا آسیب مغزی، دچار مشکل در هماهنگی و تعادل شده‌اند.

تمرینات هماهنگی به هدف کمک به افراد در انجام کارهای بخصوصی شامل تکرار حرکات معناداری که بیش از یک عضله و مفصل را درگیر می‌کنند، طراحی شده‌اند؛ مانند برداشتن یک شیء یا لمس کردن قسمتی از بدن.

تمرینات تعادل در ابتدا با استفاده از میله‌های موازی (parallel bars) انجام می‌شوند؛ به همراه یک درمانگر که درست پشت فرد قرار می‌گیرد. فرد با حرکتی تابدار (نوسانی یا سوئینگ)، وزن‌اش را به نوبت روی پاهای چپ و راست خود انتقال می‌دهد.

زمانی که این تمرین بدون مشکل پشت سر گذاشته شود، انتقال وزن را می‌توان به سمت جلو و عقب نیز انجام داد. وقتی که فرد روی این تمرینات مسلط شد، می‌تواند آنها را بدون استفاده از میله‌های موازی انجام دهد.

• تمرینات حرکتی

شاید هدف اصلی توانبخشی، راه رفتن (حرکت) – به طور مستقل و یا با کمک – باشد. پیش از شروع تمرینات حرکتی، افراد باید بتوانند حین ایستادن تعادل داشته باشند.

برای بهبود تعادل،  افراد معمولا با گرفتن میله‌های موازی، وزن خود را از طرفی به طرف دیگر و از جلو به عقب منتقل می‌کنند. جهت حفظ ایمنی و مراقبت، درمانگر روبرو و یا پشت سر آنها قرار می‌گیرد. برخی از افراد پیش از شروع تمرینات حرکتی، نیاز به بهبود دامنه‌ی حرکتی مفصل یا تقویت عضله دارند. برخی از افراد هم به وسیله‌های محافظ مانند بریس (brace / وسیله‌ای برای حمایت و نگهداشتن اندام‌های بدن) دارند.

زمانی که افراد برای تمرینات حرکتی آماده باشند، ممکن است از میله‌های موازی شروع کنند و بعد از پیشرفت، برای راه رفتن از کمک‌های مکانیکی مانند: واکر، عصای زیربغل یا عصای دستی استفاده کنند. بعضی افراد نیاز به بستن کمربند کمکی دارند که درمانگر برای جلوگیری از افتادن آنها استفاده می‌کند.

به محض اینکه افراد بتوانند راحت روی یک سطح هموار راه برود، ممکن است به آنها آموزش داده شود که چگونه از جداول رد شوند یا از پله بالا بروند.

آنها یاد می‌گیرند که هنگام بالا رفتن از پله، ابتدا پای سالم را بالا بگذارند و برای پایین آمدن از پله، ابتدای پای آسیب دیده را پایین بگذارند. عبارت “خوب بالا، بد پایین”، می‌تواند برای یادآوری این‌کار کمک‌کننده باشد. اعضای خانواده و مراقبانی که به افراد در راه رفتن کمک می‌کنند، باید یاد بگیرند که چگونه آنها را به درستی حمایت کنند.

• تمرینات آمادگی جسمانی

برای مقابله با تاثیرات استراحت طولانی مدت در بستر یا بی‌تحرکی، ترکیبی از تمرینات دامنه‌ی حرکتی، تقویت عضله و تمرینات حرکتی (راه رفتن)، استفاده می‌شود. تمرینات آمادگی جسمانی، به بهبود آمادگی قلبی – عروقی (توانایی قلب، ریه‌ها و رگ‌های خونی برای اکسیژن‌رسانی به عضلات در حال کار) کمک می‌کنند، همچنین انعطاف و قدرت عضله را حفظ کرده و یا آن را بهبود می‌بخشند.

• تمرینات انتقال

برای بسیاری از افراد (به‌ویژه کسانی که دچار شکستگی مفصل ران، قطع عضو یا سکته مغزی شده‌اند)، آموزش جابجایی‌ (انتقال)،  هدف بسیار مهم توانبخشی است.

توانایی جابجایی ایمن و مستقل، از تخت به صندلی، ویلچیر به توالت یا از صندلی به حالت ایستاده، برای ماندن در خانه ضروری است. افرادی که نمی‌توانند به تنهایی جابجا شوند، معمولا به کمک ۲۴ ساعته نیاز دارند.

مراقبان ممکن است برای کمک به افراد در جابجایی، از وسایل خاصی مانند کمربند راه‌رفتن (gait belt) یا کمربند کنترل (harness) استفاده کنند.

تکنیک‌های مورد استفاده در تمرین انتقال، به موارد زیر بستگی دارند:

• اینکه آیا فرد می‌تواند وزن را روی یک یا هردو پا تحمل کند؟
• اینکه آیا فرد می‌تواند به خوبی تعادل برقرار کند؟
• اینکه یک طرف بدن فلج باشد

دستگاه‌های کمکی گاهی می‌توانند مفید باشند.

به عنوان مثال، کسانی که برای ایستادن از حالت نشسته مشکل دارند، ممکن است از صندلی‌هایی با قابلیت تنظیم ارتفاع یا صندلی‌هایی که به ارتفاع نشیمن آن‌ها اضافه شده، بهره ببرند.

• میز شیبدار

اگر افراد برای چند هفته مجبور به استراحت مطلق، یا دچار ضایعه‌ نخاعی بوده باشند، ممکن است هنگام ایستادن دچار سرگیجه شوند (افت فشار ناشی از سرپا ایستادن).

ممکن است برای کمک به چنین افرادی، از میز شیبدار استفاده شود.

این روش احتمال دارد در پاسخ به تغییر وضعیت، رگ‌های خونی را به طور مناسبی تحریک به تنگ (منقبض) و گشاد (منبسط) شدن کند.

افراد روی میز پایه‌داری با لایه‌ی نرم رو به بالا دراز کشیده و کمربند ایمنی می‌بندند.

میز بسیار آهسته، با سرعتی که برای فرد قابل تحمل باشد، کج می‌شود؛ تا زمانی که تقریبا قائم شود. تغییر آهسته در وضعیت، باعث می‌شود رگ‌های خونی بتوانند دوباره توانایی انقباض را بدست آورند.

اینکه وضعیت ایستاده تا چقدر ادامه پیدا کند، دراصل بستگی به تحمل افراد دارد، اما نباید از ۴۵ دقیقه بیشتر شود.

روش میز شیبدار، یک یا دوبار در روز انجام می‌شود و اثربخشی آن، بسته به نوع و درجه‌ی معلولیت (یا ناتوانی) متفاوت است.